Zilversmeden

Zilversmeden is een oud ambacht waarbij met hamer en aambeeld grote gebruiksvoorwerpen worden gesmeed en gedreven zoals: schalen, bekers, vazen, kelken, etc. Tegenwoordig noemt men het meer Zilversmeden.

Het Zilversmeden zegt niets over het metaal waar de smid mee werkt maar zegt iets over de techniek. Deze techniek houdt in gebruiksvoorwerpen smeden d.m.v hamer en aambeeld. Bij het Zilversmeden wordt o.a. met de metalen zilver, koper, tombak en messing gewerkt. Zie hier een meester aan het werk op youtube.

De techniek Zilversmeden is in de laatste jaren verdrongen door het machinaal persen, forceren en dieptrekken in de metaal industrie omdat Zilversmeden een arbeidsintensieve techniek is. Destijds waren de opdrachtgevers voornamelijk kerken en rijke families die dit konden betalen.

Even een paar woorden die voorkomen in deze techniek:

Drijven: Hieronder verstaan we het metaal bewerken zonder er iets aan toe te voegen of weg te halen, overwegend door gebruik te maken van verschillende soorten hamers en aambeelden. Voorbeeld hiervan is Ciseleren, zie versieringtechnieken.

Dieptrekken: Werkwijze waardoor bak- of bekervormige voorwerpen kunnen worden vervaardigd uit vlakke platen, omvormen van een plaat materiaal tot een cilindervormige bus of omvormen van een bus tot een van kleinere diameter, met behulp van hamers en aambeelden , al of niet met een plooihouder =( Deel van het dieptrek gereedschap dat de plaat metaal tegen de dieptrek ring of matrijs gedrukt houdt en plooivorming onderdrukt.)

Stuiken: Verminderen van de werkstukafmeting in axiale richting onder invloed van drukkrachten tussen naar elkaar toe bewegende gereedschapsvlakken, onder corresponderende toename van de dwarsdoorsnede van het gehele werkstuk.

Forceren: is een mechanische vormgevingstechniek waarbij het metaal in een bepaalde vorm wordt gedwongen.
Werking: Forceren wordt meestal gedaan op een draaibank waarbij het metaal met een houten knuppel of een bruneer stok in een vorm wordt gedwongen. Zie hier een filmpje op youtube metalspinning en het forceren van koperen voorwerp.

Bruneren: is het polijsten van een metaal door middel van wrijving met een hoog gepolijste agaat, hematietsteen of hoogglanzend staal. Door te wrijven met een harder materiaal dan het metaal dat gepolijst dient te worden, wordt het oppervlak van het metaal harder en gaat het glanzen.

Gereedschap: Drijfhamers in verschillende vormen met gepolijste kop, zie foto

Staken in verschillende vormen met gepolijste kop, zie foto

Aambeeld 

Houten blok met gleuf

Bankschroef

Hoe gaat men te werk bij het maken van een beker:
Men begint met een grote ronde plaat metaal (zilver, koper of messing) uit te zagen die als straal=r de hoogte van de beker heeft.

Let erop dat deze afmeting iets kleiner is omdat tijdens het smeden het metaal uitrekt . Het metaal moet eerst uitgegloeid worden zodat deze zacht wordt.
Men tekent met een watervaste stift een cirkel in het midden van deze plaat (zie foto zwarte rondje in het midden) dat later de bodem van de beker vormt.

Men legt de plaat op een stuk hout waar van tevoren een geul in is gemaakt. Vanaf deze cirkel gaat men met een hamer plooien smeden in de plaat metaal, zodat deze zich al een beetje omhoog vormt. Zie foto

Daarna neemt men een ronde staak (= massief rond stuk staal )die ongeveer de zelfde ronding heeft als de bodem van de beker. Deze zet men goed vast in een bankschroef.
Men houdt het geplooide stuk metaal op het punt waar de bodem eindigt en begint met een drijfhamer de plaat te smeden terwijl men deze rond draait. Zie tek.

 Men volgt de cirkel lijnen al hamerend naar boven toe. Probeer de hamerslag zo dicht mogelijk naast elkaar te slaan zodat het metaal overal geraakt wordt.

Nadat men de beker helemaal heeft gesmeed moet men deze weer opnieuw uitgloeien en begint het proces weer van voor af aan tot dat men de gewenste vorm heeft bereikt. Daarna kan men de hamerslag minder diep smeden met een planeerhamer= hamer met gepolijste platte kop.