Εισαγωγή στα Εργαλεία της Υφαντικής στην Κρήτη
Diagrama de temas
-
-
Για την κατασκευή κλωστής ακολουθείται η διαδικασία του γνεσίματος.
Γνέσιμο είναι η διαδικασία κατά την οποία οι μεμονωμένες ίνες συστρέφονται μαζί με τη βοήθεια περιστροφικής κίνησης, ώστε να δημιουργηθεί μια συνεχής και ανθεκτική κλωστή. Με απλά λόγια, το γνέσιμο μετατρέπει τις χαλαρές ίνες σε συμπαγές νήμα έτοιμο για χρήση στον αργαλειό ή άλλες υφαντικές δραστηριότητες. Η παραγωγή νημάτων στην Κρήτη, όπως και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, ήταν μια διαδικασία που απαιτούσε εξειδικευμένα εργαλεία και τεχνικές. Ας δούμε τα κύρια εργαλεία που χρησιμοποιούνταν, με έμφαση σε αυτά που χρησιμοποιούνταν στην Κρήτη, μαζί με πληροφορίες από την αρχαιότητα μέχρι τις πιο πρόσφατες παραδόσεις.
1. Αδράχτι (άτρακτος)
- Περιγραφή: Το αδράχτι είναι μια απλή ξύλινη ράβδος που χρησιμοποιείται για το γνέσιμο των ινών σε νήμα. Στην άκρη του τοποθετείται το σφονδύλι, ένα κυκλικό βαρίδι που βοηθά στη σταθερή περιστροφή του αδραχτιού.
- Λειτουργία: Η άκρη της πρώτης ύλης (μαλλί, λινάρι κ.λπ.) στερεώνεται στο αδράχτι και με μια κίνηση του χεριού το αδράχτι περιστρέφεται, στρίβοντας την πρώτη ύλη σε νήμα. Το αδράχτι αφήνεται να αιωρείται και να περιστρέφεται, δημιουργώντας την κλωστή κατά την περιστροφή του.
- Υλικά Κατασκευής: Συνήθως κατασκευασμένο από ξύλο, ενώ τα σφονδύλια μπορεί να είναι από πηλό, πέτρα, ξύλο ή ακόμα και από πολύτιμα υλικά όπως ελεφαντόδοντο ή ασήμι.
2. Σφονδύλι (σφόνδυλος)
- Περιγραφή: Το σφονδύλι είναι το βαρίδι που τοποθετείται στο αδράχτι. Έχει διάφορα σχήματα και μεγέθη, ανάλογα με τον τύπο του νήματος που θέλουν να παράγουν.
- Λειτουργία: Βοηθάει στην περιστροφή του αδραχτιού και στην παραγωγή συνεχούς και ομοιόμορφης κλωστής.
- Υλικά Κατασκευής: Τα σφονδύλια μπορεί να είναι από πηλό, πέτρα, ξύλο, μέταλλο και διακοσμημένα με διάφορα σχέδια.
3. Ρόκα
- Περιγραφή: Η ρόκα είναι μια ξύλινη, διχαλωτή ράβδος στην οποία τοποθετείται η πρώτη ύλη για το γνέσιμο.
- Λειτουργία: Χρησιμεύει για τη στήριξη και την προετοιμασία των ινών που θα γνέθονται στο αδράχτι. Η ρόκα κρατά την πρώτη ύλη σε θέση ώστε να μπορεί να γνεθεί πιο εύκολα.
- Διαφορές Ανάλογα με την Πρώτη Ύλη: Η ρόκα για το μαλλί είναι συνήθως μικρότερη από αυτή για το λινάρι και τις φυτικές ίνες.
4. Τυλιγάδι
- Περιγραφή: Το τυλιγάδι είναι ένα χειροποίητο ξύλινο εργαλείο, που έχει σχήμα πλάγιου «Π». Αποτελείται από ένα ξύλο μήκους περίπου μιας πήχης (περίπου 80 εκατοστά) και πάχους 3,5 χιλιοστών, ενώ τα δύο πλαϊνά είναι 35 εκατοστά, πελεκημένα σε πλακέ σχήμα και κάπως μυτερά στην άκρη.
- Λειτουργία: Το τυλιγάδι χρησιμοποιείται για να τυλίγει την κλωστή που έχει ήδη γνέσει από το αδράχτι, ώστε να δημιουργείται μια μονοκόμματη και μακριά κλωστή. Με το αριστερό χέρι κρατούν το αδράχτι και με το δεξί τύλιγαν την κλωστή πάνω στο τυλιγάδι, περιστρέφοντάς το. Αν δεν είχαν τυλιγάδι, χρησιμοποιούσαν τα χέρια τους, με τη διχάλα που σχηματίζει ο αντίχειρας και ο δείκτης με τον αγκώνα, δημιουργώντας μια κουλούρα, γνωστή ως «ντουράς» ή «τσιλές». Επίσης, το πάνω μέρος μιας καρέκλας μπορούσε να χρησιμεύσει ως τυλιγάδι, με τη βοήθεια ενός παιδιού για να ξεμπερδεύει την κλωστή.
- Υλικά Κατασκευής: Το τυλιγάδι κατασκευάζεται από ελαφρά υλικά για ευκολία στη χρήση. Συνήθως χρησιμοποιείται καλάμι ή ξύλο σφάκας (πικροδάφνης), επειδή είναι ανθεκτικό στο χρόνο. Σπανιότερα, για πρόχειρες λύσεις, κατασκευαζόταν από καλάμι, το οποίο δεν είχε την ίδια αντοχή. Οι γυναίκες που δεν είχαν τη δυνατότητα να έχουν ανέμη, χρησιμοποιούσαν το τυλιγάδι για να οργανώνουν την κλωστή τους.
5. Θρομύλι
- Περιγραφή: Το θρομύλι είναι μια ειδική ξύλινη κατασκευή που χρησιμοποιείται για τη στήριξη του αδραχτιού κατά τη διαδικασία του γνεσίματος. Μοιάζει με σκαμνάκι ή καβαλέτο και διαθέτει ένα οριζόντιο δοκάρι με μια τρύπα στο πλάι. Η απλή μορφή του θρομυλιού πατάει στο έδαφος, αλλά για να είναι σταθερό, πρέπει να είναι αρκετά μεγάλη κατασκευή, έτσι ώστε να μπορεί να κάτσει η γυναίκα που εκτελεί την εργασία στο κέντρο του.
- Λειτουργία: Η γυναίκα κάθεται πάνω στο θρομύλι και με το αριστερό χέρι κρατάει και τραβάει την κλωστή από την ανέμη, ενώ με το δεξί γυρίζει το αδράχτι για να την τυλίξει στα μασούρια. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι να γεμίσουν όλα τα μασούρια με κλωστή.
- Υλικά Κατασκευής: Το θρομύλι είναι συνήθως κατασκευασμένο από ξύλο, εξασφαλίζοντας αντοχή και σταθερότητα κατά τη χρήση.
6. Ανέμη
- Περιγραφή: Η ανεμη αποτελείται από ένα περιστρεφόμενο πλαίσιο που συνήθως έχει σχήμα σταυρού ή αστέρα με τέσσερα ή περισσότερα "πτερύγια". Αυτά τα πτερύγια είναι προσαρμοσμένα σε έναν άξονα και μπορούν να περιστρέφονται ελεύθερα γύρω από αυτόν. Το πλαίσιο μπορεί να είναι ξύλινο ή κατασκευασμένο από άλλα υλικά και μπορεί να διακοσμείται με σκαλίσματα ή ζωγραφιές, ανάλογα με την περιοχή και την εποχή κατασκευής.
- Λειτουργία: Η ανεμη χρησιμοποιείται για να τυλιχτεί το νήμα που έχει παραχθεί από το γνέσιμο σε κουβάρια ή δεμάτια (οι λεγόμενες "κουβαρίστρες"). Η διαδικασία αυτή επιτρέπει το νήμα να ξετυλίγεται ομαλά και χωρίς κόμπους κατά τη διάρκεια της ύφανσης ή του πλεξίματος. Ο γνέστης στερεώνει την άκρη του νήματος στην ανεμη και, καθώς την περιστρέφει με το χέρι ή με το πόδι (αν υπάρχει ειδικός μηχανισμός), το νήμα τυλίγεται ομοιόμορφα γύρω από τα πτερύγια.
- Υλικά Κατασκευής: Οι ανεμες κατασκευάζονται παραδοσιακά από ξύλο, το οποίο είναι ανθεκτικό και ευκολοδούλευτο υλικό. Τα ξύλινα μέρη μπορεί να είναι απλά ή περίτεχνα, ανάλογα με την περιοχή και την καλλιτεχνική παράδοση του κατασκευαστή.
-