Νηματοποίηση Λιναριού
Περιγραφή θέματος
-
-
-
-
-
Σπορά:
Το λινάρι το φυτεύανε τον Οκτώβριο, όπως σπέρνονται όλα τα δημητριακά, μαζί με τις πρώτες βροχές, δε συνήθιζαν να το σπέρνουν την άνοιξη γιατί χολεριάζει. Ο γεωργός πριν τη σπορά ανακάτευε τον σπόρο μαζί με χώμα σε κάποιο σακί και μετά το σκορπούσε στο χωράφι. Με αυτή την τακτική κατάφερνε ομοιόμορφη σπορά, και δεν έβγαιναν πυκνά τα φυτά!
Κατά τη διάρκεια της βλάστησης, το λινάρι περνά από διάφορα στάδια ανάπτυξης. Αρχικά, το λινάρι παράγει λεπτά, λαμπερά πράσινα φύλλα που αργότερα μπορεί να αποκτήσουν μια απόχρωση ανάλογα με την ποικιλία του. Καθώς το φυτό ωριμάζει, ο κορμός του γίνεται πιο ανθεκτικός και ψηλώνει, σχηματίζοντας έναν λεπτό, ψηλό και ανοιχτόχρωμο κορμό. Ο κορμός αυτός μπορεί να είναι σχετικά λεπτός και ανθεκτικός. Το λινάρι στη συνέχεια αναπτύσσει λουλούδια. Το άνθος του είναι μικρό και χρώματος θαλασσί ανοιχτού. Όταν φυσάει δε ο αέρας κάνει πολύ ωραίους κυματισμούς και νομίζει κανείς ότι βλέπει θάλασσα. Οι άνθρωποι της Κρήτης παρομοίαζαν το ανθισμένο λινάρι σαν ένα χωράφι θάλασσαν.
Κατά τη διάρκεια της βλάστησης, το λινάρι μπορεί να δημιουργήσει έναν κορμό που φαίνεται αρκετά πυκνός και μεγάλος, ειδικά όταν φτάσει στο τελικό στάδιο της ανάπτυξής του. Η ρίζα του λιναριού είναι ελαφρώς χοντρή και εισχωρεί κάθετα στο έδαφος. Πέρα από την κύρια ρίζα, υπάρχουν και μερικές λεπτές τρίχες που εκτείνονται προς τα πλάγια. Ο καρπός του λιναριού συγκεντρώνεται μέσα σε ένα μικρό κεφαλάκι που έχει περίπου το μέγεθος ενός ρεβιθιού. Εκεί μέσα βρίσκεται ο λιναρόσπορος, ο οποίος είναι η σπόρος που χρησιμοποιείται για την αναπαραγωγή του φυτού.
-
Συγκομιδή:
Η συγκομιδή του λιναριού συνήθως γίνεται μετά το ξήρανση του φυτού. Κοντά στον Απρίλιο ή τον Μάιο, όταν το λινάρι παίρνει ένα όμορφο χρυσαφί χρώμα, γινόταν το θέρος. Συνήθως τα φυτά κόβονταν κοντά στο έδαφος – τα ξεπάτωναν δηλαδή, γιατί αν τα κόβανε χαλούσε το νήμα.
-
Επεξεργασία λιναριού:
Αφού ξεπάτωναν το λινάρι, το κάνανε μάτσα μάτσα, όσα χωράνε στις φούχτες των δύο χεριών, το τινάζανε ελαφρά να φύγει το τυχόν χώμα από τις ρίζες, και τα δένανε με το ίδιο το λινάρι.
Στη συνέχεια τα άφηναν να ξεραθούν πριν από την εξαγωγή των χρησιμοποιούμενων μερών τους. Αφού το λινάρι ξεραθεί καλά παίρνανε ένα ένα το ματσάκι και το τοποθετούσαν με τη πλευρά που είχε τα «κεφάλια» πάνω σε μία πέτρα, και με ένα ξύλινο κόπανο κοπάνιζαν ελαφρά τα κεφάλια τους, να σπάσουν, και να χυθεί ο λιναρόσπορος. Το κοπάνισμα του λιναριού για να φύγει ο σπόρος, έπρεπε να γίνει με προσοχή, ώστε να μη σπάσει και αχρηστευθεί.
Το λινάρι έχει ένα κεντρικό ξυλώδες τμήμα και ένα εξωτερικό ινώδες τμήμα. Για να απαλλαγούν από το ξυλώδες τμήμα, το οποίο είναι άχρηστο και μπορεί να εμποδίζει τη διαδικασία νηματοποίησης, οι καλλιεργητές βάζανε τα μάτσα του λιναριού μέσα σε νερό για 15 με 25 μέρες ώσπου ο ξυλώδης φλοιός του λιναριού να σαπίσει καλά. Το μούσκεμα του λιναριού μπορούσε να γίνει είτε σε δεξαμενές με νερό, είτε σε ποτάμια ή θάλασσες. Συνήθιζαν να “πετρώνουν” όπως λέγανε το λινάρι, δηλαδή βάζανε πάνω του βαριές πέτρες ή κουτσούρια για να μην επιπλέει και να είναι σίγουροι πως όλο το λινάρι θα παραμείνει βυθισμένο στο νερό. Αυτή η διαδικασία η οποία λέγεται «βρόχιασμα», βοηθούσε στην απομάκρυνση των ίνων από το ξυλώδες μέρος του λιναριού, καθιστώντας τις ίνες πιο ευέλικτες και εύκαμπτες για την περαιτέρω επεξεργασία και νηματοποίηση.
Στη συνέχεια τα βγάζανε από το νερό και τα στοιβάζανε στον ήλιο όρθια για να στεγνώσουν για 10 με 15 μέρες περίπου.
Μετά τη στέγνωση του λιναριού, ακολουθεί μια σειρά επεξεργασιών μέχρι να απομείνουν μόνο οι καθαρές ίνες του, οι οποίες μπορούν στη συνέχεια να μετατραπούν σε νήμα.
-
-
Τα εργαλεία για τη νηματοποίηση του λιναριού φαίνονται παρακάτω:
Δαγκάνα:
Πρόκειται για ξύλινο εργαλείο που αποτελείται από δύο τμήματα που ανοιγοκλείνουν, με αυλακώσεις και δόντια στο εσωτερικό.
Σπάθα:
Ξύλινο μακρύ σπαθί, παρόμοιο των σπαθιών των αρχαίων Ελλήνων!
Χτένα:
Ο χτενιάς είχε στην άκρη τα χειρόχτενα, δηλαδή ξύλινα δόντια σε μια άκρη, και από εκεί πέρναγαν σέρνοντας το λιναριού.
Ρόκα:
Η ρόκα ήταν το εργαλείο ένα μέτρο περίπου ύψος, που βοήθαγε να στερεώνουν πάνω το κατεργασμένο λινάρι. Η ρόκα ήταν αρχικά ξύλινη, και τελευταία μονάχα είχε γίνει μεταλλική. Είχε στην κορυφή δύο ή τρία παρακλάδια όπου κράταγαν τη τούφα. Στην Κρήτη συνήθιζαν να χρησιμοποιούν φυτά της εξοχής ως ρόκα, το πιο συνηθισμένο ήταν το αγόγλαστο ή αλλιώς ποντικιά.
Αδράχτι και σφοντύλι:
Το αδράχτι ήταν ένα λεπτό κυλινδρικό ξύλο, πιο λεπτό στις άκρες και παχύτερο στη μέση. Στο κάτω μέρος του προσαρμοζόταν ένας ξύλινος σφόνδυλος με τρύπα στη μέση που έκανε το αδράχτι βαρύτερο διευκολύνοντας την κατακόρυφη περιστροφή του. Στην κάτω επιφάνεια του το σφοντύλι φέρει εγχάρακτα γεωμετρικά ή φυτικά μοτίβα.
-
Στάδια νηματοποίησης λιναριου:
1. Αφαίρεση λινόξυλου:
Παίρνανε ένα ένα τα ματσάκια, που ωστόσο είχαν στεγνώσει αφού είχαν αποξηραθεί καλά στον ήλιο, και τα τοποθετούσε πάνω στη δαγκάνα, ή ξυλοδαγκάνα, και ανεβοκατεβάζοντας τα σαγόνια της δαγκάνας, με δύναμη, μετακινώντας παράλληλα και το μάτσο μπρος πίσω.
Η διαδικασία αυτή μπορούσε να γίνει και με μια κοπανίδα. Συνήθιζαν να κοπανίζουν τα δεμάτια ξεκινώντας από τη ρίζα προς τα πάνω. Κατά το στάδιο αυτό έσπαγε το ξυλώδες τμήμα του λιναριού και το περισσότερο έπεφτε. Ήταν ίσως το πιο δύσκολο και κουραστικό στάδιο της νηματοποίησης του λιναριού και σε αυτό, πιθανότατα, να οφείλονται τα παραμύθια και οι παροιμίες για τα πάθη του λιναριού.2. Σπάθισμα λιναριού:
Αφού περνούσαν όλα τα μάτσα από τη δαγκάνα, προχωρούσε στο επόμενο στάδιο του λιναριού, που ήταν το λεγόμενο «σπάθισμα».
Με το δεξί χέρι έπιαναν τη σπάθη, και άρχιζαν να σπαθίζουν το μάτσο του λιναριού όπως κρέμεται, μέχρι να απομακρυνθούν όλα τα μικρά κομμάτια του ξυλώδους κορμού του λιναριού.3. Χτένισμα ινών:
Με τα χερόκτενα δηλαδή «χτένιζαν» τις κλωστικές ίνες για να τις αραιώσουν και μαλακώσουν περισσότερο, και ήταν πλέον απαλλαγμένες από άχρηστα κομμάτια ιστού του λιναριού, από σκάρτες και μπερδεμένες ίνες που παρέμεναν από το τα προηγούμενα στάδια.
Στο τέλος της επεξεργασίας και αυτής, έμεναν μονάχα οι καθαρές ίνες, πλέον ίσες, ξεμπερδεμένες και οι πιο γερές.4. Τύλιγμα στη ρόκα.
Στο επόμενο στάδιο οι υφάντρες τύλιγαν το λινάρι στη ρόκα. Το λινάρι απαλλαγμένο πια από κάθε περιττό κομμάτι με ευκολία μπορούσε να απλωθεί ομοιόμορφα γύρο από τη ρόκα περιμένοντας στην επόμενη φάση να μετατραπεί σε νήμα.5. Κλώσιμο ή γνέσιμο
Το γνέσιμο ήταν μια εργασία που απαιτούσε τεχνική δεξιοτεχνία, υπομονή και πρακτική εμπειρία. Οι νέες συνήθως δεν είχαν αρκετή εμπειρία σε αυτή τη δουλειά, οπότε συνήθως ήταν οι πιο ηλικιωμένες κυρίως γυναίκες που ανέλαβαν αυτό το καθήκον. Είναι συνηθισμένο να βλέπει κανείς αυτές τις γυναίκες να γνέθουν στη γειτονιά, στο σπίτι τους ή ακόμα και στα χωράφια.
Οι γνέστρες ξεχώριζαν μια ποσότητα από λαναρισμένο μαλλί ή κούκλες λιναριού, την άφηναν να πάρει μήκος και στη συνέχεια την έστριβαν με τα δάχτυλα του δεξιού χεριού τους για να δημιουργήσουν την κλωστή. Ανάλογα με την επιθυμητή πυκνότητα και ποιότητα του νήματος, οι γνέστρες ρυθμίζανε την ποσότητα του υλικού που χρησιμοποιούσαν. Σιγά σιγά και σταθερά λιγόστευε η τουλούπα στη ρόκα και φούσκωνε το νήμα γύρω από το αρδάχτι.
Η τεχνική αυτή απαιτούσε σταθερότητα και επιδεξιότητα, καθώς και την ικανότητα να αντιληφθούν τις διαφορές στο πάχος και στην ποιότητα του νήματος. Το αποτέλεσμα έδειχνε την επιδεξιότητα και την εμπειρία της κλώστριας, καθώς μια έμπειρη γνέστρια θα μπορούσε να παράγει λεπτοκαμωμένα, καλοστριμμένα και ομοιόμορφα νήματα.
Μετά τη μετατροπή των ινών του λιναριού σε κλωστές, ξεκινούσε η διαδικασία του ύφανσης στον αργαλειό. Στα παλαιότερα χρόνια, τόσο το στημόνι όσο και το φάδι κατασκευάζονταν από λινό νήμα. Ωστόσο, αργότερα, άρχισαν να χρησιμοποιούνται μπαμπακερό νήμα για το στημόνι και λινό για το φάδι. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνταν τα λεγόμενα "λινοβάμβακα" ρούχα.
-
-
-
Ένα αρχαίο χαρακτηριστικό που λιναριού το οποίο επανέρχεται συνεχώς και στις σύγχρονες κοινωνίες είναι η ιερότητά του. Στην Αίγυπτο υπήρχαν μια σειρά από κανόνες για το θέμα αυτό. Οι ιερείς έπρεπε να ντύνονται μόνο ενδύματα λινά όπως και οι νεκροί. Οι πεποιθήσεις των Αιγυπτίων ότι το μαλλί είναι ακάθαρτο ενώ το λινάρι αγνό, δεν ήταν άγνωστες και στην αρχαία Ελλάδα αλλά δεν έχει σβήσει και στη νεότερη Ελλάδα. Το λινάρι σαν αρχέγονο ζωνάρι σφιχταγκαλιάζει τους αρχαίους πολιτισμούς και συνδέει ως φλέβα το χθες με το σήμερα.
Τα τελευταία 10 χρόνια η αποστολή Πηνελόπη Gandhi του πανεπιστημίου των Ορέων αναβιώνει την ιερή μινωική τελετή της συγκομιδής του λιναριού.
Η τελετή Αλληλεγγύης και Αμοιβαιότητας του Ρίνου-Λίνου-Λιναριού, μια τελετή ευχαριστιών προς το Θεό και τη φύση, αφυπνίζει αυτόματα την άρρηκτη σχέση μας με τη βλάστηση, την καρποφορία, το σόδιασμα του καρπού και την δημιουργία του νήματος, την πίστη στην γνώση και στη συνέχιση της δημιουργίας.
Η τελετή αυτή αποτελεί μια μικρή σπουδή, εμπνευσμένη από την αρχέγονη Κρήτη που είναι συγχρόνως μια μοντέρνα πρόταση ευημερίας για το μέλλον. Μια σπουδή, η οποία διδάσκει στη νέα γενιά έναν γενναίο αλλά και γαλήνιο τρόπο ζωής, σε αρμονία με την φύση, αφυπνίζοντας την άρρηκτη σχέση μας με την σπορά, τη βλάστηση, την γονιμότητα και την καρποφορία της φύσης. Μια λατρεία, μια γλώσσα που χάνεται στο βάθος του χρόνου, ανάμεσα στο μύθο και την γυναίκα, την Μεγάλη Μητέρα.
-