Diagrama de temas

  • Γενικά

    Colapsar todo Expandir todo

    • Το μάθημα παρέχει τις γνώσεις για την παραδοσιακή βαφή νημάτων στην Κρήτη.

      Βιβλιογραφία:

      1. Ελένη Ανηψητάκη-Δαουράκη, "Φυτικές Παραδοσιακές Βαφές", Νομαρχιακή Διοίκηση Λασιθίου, Σητεία 2009, 2η έκδοση.
      2. Μαρία Τσιριμονάκη, "Φυτικές Βαφές από τους θησαυρούς της κρητικής γης", ISBN: 960-8227-59-3, Κεντρο Κρητικης Λαικης Τεχνης, Ρέθυμνο 2005.

  • Ιστορική Αναδρομή

    • Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα τα μόνα χρώματα που χρησιμοποιούνταν στην υφαντική ήταν παρμένα από τη φύση. Τα χρώματα αυτά δεν είναι "καθαρά" αλλά αποτελούν μείγματα χρωμάτων, μερικά από τα οποία είναι οξειδωμένοι τύποι των καθαρών. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι τα χρώματα δεν είναι έντονα, όπως τα τεχνητά, αλλά επιτυγχάνουν αρμονικούς χρωματικούς συνδυασμούς. Η επιλογή των χρωμάτων από την υφάντρα εξαρτιόταν από τα τοπικά φυτικά είδη που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως βαφικά και από τις γνώσεις συνταγών βαφής. Ωστόσο, σήμερα τα περισσότερα από τα φυτικά χρώματα έχουν αντικατασταθεί ή συνδυαστεί με τα τεχνητά της ανιλίνης, τα οποία δεν απαιτούν τη χρονοβόρα επεξεργασία των φυτικών. 

      Μια από τις βασικές προετοιμασίες πριν την ύφανση είναι και η βαφή. Η παραδοσιακή βαφή των πρώτων υλών γινόταν με τη χρήση φυτών, καθώς τότε δεν υπήρχαν χημικά χρώματα. Μάζευαν ρίζες, λουλούδια, φύλλα, κουκούτσια, καρπούς, άχυρα, καπνιά από τζάκι, και τα χρησιμοποιούσαν για να δίνουν χρώμα στα νήματα. Κάποια από αυτά τα χρησιμοποιούσαν αμέσως, ενώ άλλα τα άφηναν να ξεραθούν πρώτα. Κάποια έδιναν άλλο χρώμα με το βρασμό και άλλο χωρίς βρασμό, όπως για παράδειγμα τα μούρα. Είναι επίσης σημαντικό να αναφερθεί ότι κάποια από αυτά χρειάζονται μια ουσία, την στύψη, για να γίνει μόνιμη η βαφή ενώ κάποια άλλα δεν την χρειάζονται γιατί την έχουν. Τα χρώματα από τις φυτικές βαφές είναι ανεξίτηλα.

      Κάνοντας διάφορες προσμίξεις στις φυτικές βαφές που χρησιμοποιούσαν, έπαιρναν άλλες αποχρώσεις στο νήμα που έβαφαν. Οι διαφορετικές πρώτες ύλες, βαμβάκι, μαλλί και μετάξι, χρωματίζονταν διαφορετικά όταν βάφονταν με το ίδιο φυσικό χρώμα. Σχεδόν πάντα το μετάξι βαφόταν καλύτερα από τα υπόλοιπα. Επίσης, ακόμη και όταν χρησιμοποιούσαν τις ίδιες ποσότητες υλικών, η βαφή έδινε παραπλήσια απόχρωση, αλλά ποτέ ακριβώς την ίδια. Τέλος τα φυτικά χρώματα δεν έβαφαν ποτέ έντονα και οι αποχρώσεις που έπαιρναν τα νήματα ήταν γήινες και απαλές.

  • Γενικές Αρχές

    Τρία είναι τα στάδια της βαφικής των μαλλιών με φυτικές βαφές.

    1. προετοιμασία, 
    2. κυρίως βαφή και
    3. σταθεροποίηση του χρώματος. 

    Η χρωστική ικανότητα των φυτικών ουσιών δεν ήταν σταθερή. Σημαντικό ρόλο έπαιζε η σύσταση του εδάφους, ο χρόνος συγκομιδής, οι κλιματικές συνθήκες που είχαν επικρατήσει και το νερό. Με τα ίδια ακριβώς υλικά και διαφορετικής ποιότητας νερό (πηγαδίσιο, βρόχινο, ποταμίσιο ή από πηγή) το αποτέλεσμα ήταν διαφορετικό. Καλύτερο ήταν το βρόχινο νερό. 

  • Προετοιμασία

    • Προετοιμασία νήματος

      Το νήμα είναι σε μονά. Παίρνουμε το κάθε μονό ἡ και δυο μαζί και µε ένα γερό σπάγκο τα δένουμε καλά, αλλά όχι σφιχτά, για να είναι ελεύθερα να περνά η βαφή.

      Καθαρισμός των νημάτων από το φυσικά λίπος, ή «μαλλόρυπο» ή «πίνο». Σήμερα, προκειμένου να βάψουμε αγοραστά μαλλιά, πρέπει να έχομε υπόψη μας ότι τα μαλλιά αυτό πιθανόν να έχουν υποστεί επεξεργασίες για το ίσιωμα, το λούστρα και τη συντήρηση με ουσίες που δεν διακρίνονται με το μάτι, επηρεάζουν όμως το καλό αποτέλεσμα της βαφής. Για αυτά καλό είναι να πρωτοσαπουνίζονται με κρητικό σαπούνι και να ξεβγάζονται με πολλά νερά.

      Όπως θα δούμε, από το κλωστήριο ἡ το τυλιγάδι, το νήμα είναι δεμένο με δικό του νήμα. Στο καζάνι όμως, επειδή το ταλαιπωρούμε, υπάρχει κίνδυνος να σπάσει το δέσιμο και το νήμα να μπερδευτεί. Για αυτό και η πρώτη μας φροντίδα είναι να δεθεί καλά. Στη συνέχεια βάζουμε αρκετό νερό, κατά προτίμηση λίγο χλιαρό, σε δοχείο και ρίχνουμε μια ή δυο κουταλιές στύψη. Δένουμε το νήμα στο τυλιγάδι, αρκετά καλά προσέχοντας να μην σπάσει και να μην μπερδευτεί. Βάζουμε αρκετό χλιαρό νερό και ρίχνουμε μια ή δυο κουταλιές στύψη. Τοποθετούμε το νήμα στο νερό με τη στύψη και το αφήνουμε μια με δύο ώρες. Μετά το στραγγίζουμε και το διατηρούμε βρεγμένο έως ότου το βάψουμε. 

      Βάζουμε το νήμα στο νερό με τη στύψη και το αφήνουμε δυο, τρεις ώρες και περισσότερο, μετά το στραγγίζουμε, το τοποθετούμε σε δοχείο και το διατηρούμε βρεγμένο, έως ότου το βάψουμε.

      Το βρεγμένο νήμα σκοπό έχει να τραβάει ομοιόμορφα το χρώμα. Αυτό ισχύει και όταν βάφουμε και µε χημικές μπογιές. Η στύψη το βοηθά να τραβά το χρώμα. Τη στύψη τη μεταχειριζόταν από παλιά και στις χημικές βαφές. Ήταν απαραίτητη, όπως και τώρα. Κατά το βράσιμο ρίχνουμε και μια κουταλιά. Αυτά ως προς το νήμα, το μαλλί ή το ύφασμα.

    • Χώρος εργασίας και εργαλεία

      Συγχρόνως θα προμηθευτούμε τα κατάλληλα σκεύη που Θα πρέπει θα είναι άλλα από αυτά που χρησιμοποιούμε στη κουζίνα μας φθαρμένα, παλιά τσικάλια από αλουμίνια, σιδεροτσίκαλα ή παλιοί τεντζερέδες προτιμώνται από πολλούς, ενώ άλλοι μιλούν για ανοξείδωτα σκεύη)

      • Μια εστία όπως ένα μέτρια πετρογκάζ - αφού δεν θέλομε δυνατή φωτιά είναι ότι χρειάζεται.
      • Ένα θερμόμετρο ειδικά, που τα πουλούν στα φαρμακεία.
      • Ένα ζευγάρι γάντια λαστιχένια.
      • Ένα καλάμι ή ξύλο στρογγυλό για το ανακάτεμα του νήματος,
      • Ένα μικρά τρυπητό (ψιλό) ή κνισαρα για το σούρωμα των βρασμένων φυτών.
      • 1-2 πλαστικές λεκάνες.
      • Άφθονα πλαστικά μπουκάλια, μια να φυλάξομε τη βαφή μια επόμενη χρήση. Τέλος, τα μαλλί ζυγίζεται στεγνό και δένεται χαλαρά  σε δύο σημεία.

    • Συγκομιδή

      Φυτά μπορούμε να μαζεύουμε όλο το χρόνο, το αποτέλεσμα όμως που θα έχουμε εξαρτάται από την φάση ανάπτυξης του φυτού. Για αυτό, το μάζεμα στα περισσότερα γίνεται τέλος καλοκαιριού, καθώς τα ώριμα φυτά, δίνουν περισσότερες χρωστικές βαφές. Χρησιμοποιούνται είτε φρέσκα, είτε αφού τα ξεράνουμε στη σκιά. Τα φρέσκα δίνουν πιο λαμπερό χρώμα, ενώ τα ξερά πιο έντονο. 

      Η χρωστική ικανότητα των φυτικών ουσιών δεν ήταν σταθερή. Σημαντικό ρόλο έπαιζε η σύσταση του εδάφους, ο χρόνος συγκομιδής, οι κλιματικές συνθήκες που είχαν επικρατήσει και το νερό. Με τα ίδια ακριβώς υλικά και διαφορετικής ποιότητας νερό (πηγαδίσιο, βρόχινο, ποταμίσιο ή από πηγή) το αποτέλεσμα ήταν διαφορετικό. Καλύτερο ήταν το βρόχινο νερό. 

      Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε είτε φρέσκα, είτε αφού πρώτα τα ξεράνουμε στη σκιά. Τα φρέσκα δίνουν πιο λαμπερό χρώμα. Τα ξερά µας δίνουν πάλι ωραίο χρώμα, λίγο πιο σκούρο, τις περισσότερες φορές. Σαν ξερά τα χρησιμοποιούμε, όταν δεν προλαβαίνομε να τα χρησιμοποιήσομε φρέσκα.

  • Κυρίως βαφή

    Τα μαλακά μέρη του φυτού -λουλούδια και φύλλα- απαιτούν λιγότερο βράσιμο, ενώ τα σκληρότερα μέρη είδη σκληρών φύλλων, (καρποί, φλοιός, ρίζες) πρέπει πρώτα να τεμαχισθούν σε μικρά κομμάτια να κοπανιστούν, να ψαλιδιστούν και να μείνουν στο νερά από 12 ώρες ως 3-4 εικοσιτετράωρα και να βράσουν από 45 λεπτά ως 1 ώρα μια να βρει το χρώμα τους.

    Σε ένα δοχείο, φυσικά σιδερένιο, βάζουμε μια ποσότητα νερού, τα χόρτα ἡ τις ρίζες, ό,τι προορίζουμε για βαφή, τα τοποθετούμε στη φωτιά και τα αφήνουμε να βράσουν αρκετά, όπως ακριβώς βράζουμε τα χόρτα. Όταν βράσουν και δούμε ότι το νερό έχει χρωματιστεί, ρίχνουμε κρύο νερό, όσο θα χρειαστεί, για να κινείται το νήμα με ευχέρεια και να μην κάνει λεκέδες.

     

    Το κρύο νερό που βάζουμε έχει αυτό το σκοπό, να πάρει το νήμα ομοιόμορφα τη βαφή, γιατί, όταν είναι καυτό, παίρνει την μπογιά το πρώτο νήμα που μπαίνει στο καζάνι. Στις περισσότερες βαφές αφήνουμε και τα φύλλα και βράζουν μαζί µε το νήμα. Έτσι µας δίνουν ωραιότερο χρώμα.

     

    Με ένα ξύλο το ανακατεύουμε πότε-πότε και το αφήνουμε να πάρει αρκετές βράσεις. Σημειώνουμε ότι το μάλλινο αντέχει πολύ στο βράσιμο. Αφού βράσει αρκετά, το παίρνουμε από τη φωτιά, το βουλιάζουμε καλά στο νερό του και το αφήνουμε να κρυώσει.

     

    Οι γιαγιάδες µας αυτό το έλεγαν «κοίμισμα» Χαρακτηριστική είναι η φράση τους «σκέπασέ το να κοιμηθεί., Έτσι τραβούσε όλη την μπογιά. Ύστερα από αρκετές ώρες και, αφού θα έχει κρυώσει καλά, το στραγγίζουμε, το τινάζουμε αλαφρά πάνω από το καζάνι, για να πέσουν τα φύλλα που τα κρατάμε καθώς επίσης και το νερό, για να συνεχίσουμε τη δεύτερη βαφή που θα μας δώσει την ελαφρότερη απόχρωση.

     

    Υπάρχουν χόρτα που μας δίνουν δυο και τρεις αποχρώσεις. Ο τρόπος βαφής των αποχρώσεων είναι ο ίδιος, όπως παραπάνω, μόνο που συμπληρώνουμε το νερό, αν χρειαστεί. Τα φύλλα είναι τα ίδια τα βρασμένα. Όταν στραγγίσει το νήμα, το απλώνουμε και το αφήνουμε να στεγνώσει. Έτσι τραβάει ακόμα πιο καλά τη βαφή. Μετά το πλένουμε με αρκετό νερό - ορισμένα τα σαπουνίζουμε λίγο - το τινάζουμε, το στεγνώνουμε και είναι έτοιμο για χρήση. Τα χρώματα που μας δίνουν τα φυτά είναι απαλά «γλυκά» και στην υφαντική δένουν ωραία μεταξύ τους.

     

    • Απευθείας βαφή

      Χρησιμοποιείται μια τα φυτά που δεν απαιτούν πρόστριψη. Τέτοια είναι: τα βελανίδια, το ρόδια, το πράσινο επικάλυμμα των καρυδιών (καρυδότσουφλα), η καστανιά (ξύλο, φύλλα και το αγκαθωτό περίβλημα των καρπών), η χαρουπιά (φύλλα και καρποί), το μαύρο τσάι.

      Για να βάψετε απευθείας:

      1. Βρέξετε καλά το μαλλί με χλιαρό νερό.
      2. Βάλετε το μαλλί στο βαφικά υγρά - το νερά όπου έχει βράσει τα φυτό και το έχετε σουρώσει με τη βοήθεια λεπιού υφάσματος (τουλουπάνι).
      3. Αυξάνετε τη Θερμοκρασία σιγά-σιγά, ώσπου να αρχίσει να σιγοβράζει.
      4. Αφήστε τα να σιγοβράζει, έως ότου πετύχετε την απόχρωση που Θέλετε, ενώ το ανακατεύετε περιοδικά, από κάτω προς τα επάνω.
      5. Αν δεν το θέλετε ανοιχτόχρωμο αφήστε το να κρυώσει μέσα στη βαφή,
      6. Το αφήνετε να στεγνώσει και μετά το ξεπλένετε με πολλά νερά, έως ότου το νερό να βγαίνει τελείως άχρωμο.
      7. Το στεγνώνετε στη σκιά.

    • Βαφή με πρόστριψη

      Όλα τα άλλα φυτά, εκτός από εκείνα που προαναφέραμε και είναι πλούσια σε τανίνη (μια φυσική στυπτική ουσία), χρειάζονται πρόστριψη. Η πιο συνηθισμένη ουσία είναι η στύψη με βοηθητική ουσία το κρεμόριο, και τα δύο ακίνδυνα. Η αναλογία είναι για ένα κιλό μαλλί δύο κουταλιές στύψη και μία κουταλιά κρεμόριο.

      Διαλύομε τη στύψη με ζεστό νερό. Επειδή οι κρύσταλλοι διαλύονται δύσκολα, Είναι καλύτερα να τους έχουμε κοπανίσει, ώστε να γίνουν σκόνη. Βάζαμε την διαλυμένη στύψη με το ανάλογο κρεμόριο σε αρκετή ποσότητα νερού – κατά προτίμηση βρόχινου - ώστε να καλύπτει το μαλλί και το αφήνουμε να σιγοβράσει από 45 λεπτά ως μία ώρα'.

      Διαδικασία:

      1. Σε μια κατσαρόλα προσθέτουμε νερό και ένα από τα φυσικά υλικά βαφής. Σε ένα δοχείο βάζουμε μια ποσότητα νερού, τα χόρτα ή τις ρίζες, τα τοποθετούμε στη φωτιά και τα αφήνουμε να βράσουν αρκετά. Για καλύτερο αποτέλεσμα αφήνουμε και τα φύλλα και βράζουν μαζί με το νήμα. Έτσι μας δίνουν ωραιότερο χρώμα.
        Έπειτα προσθέτουμε λίγο ξύδι και λίγη στύψη.
      2. Θερμαίνουμε το λουτρό και μόλις αρχίσει να κοχλάζει βυθίζουμε το νήμα
      3. Το αφήνουμε να βράσει περίπου 5 λεπτά και το αποσύρουμε από τη φωτιά.
      4. Στην συνέχεια παίρνουμε μέρος από το λουτρό, το μεταφέρουμε σε άλλη κατσαρόλα και προσθέτουμε ασβέστη.

       

      Αφήνομε το μαλλί να κρυώσει στα διάλυμα του προστύμματος, ώσπου να μπορούμε να βάλομε το χέρι μας, το αφήνομε να στραγγίσει πάνω από το δοχείο, τα στύβομε ελαφρά και είναι έτοιμο μια την κυρίως βαφή- Αυτή ακολουθεί την ίδια σειρά με την απευθείας βαφή όπως περιγράφεται παραπάνω.

  • Σταθεροποίηση

    Ύστερα από αρκετές ώρες, και αφού έχει κρυώσει καλά, στραγγίζουμε το νήμα, το τινάζουμε ελαφρά να πέσουν τα φύλλα, τα οποία κρατάμε καθώς και το νερό για να συνεχίσουμε με τη δεύτερη βαφή. Όταν στραγγίσει το νήμα, το απλώνουμε και το αφήνουμε να στεγνώσει. Έτσι τραβάει ακόμα πιο καλά τη βαφή. μας δώσει ελαφρότερη απόχρωση. Το αφήνουμε μία με μιάμιση ώρα μέσα στο λουτρό και έπειτα τα πλένουμε με κρύο νερό και το αφήνουμε να στεγνώσουν.  Έπειτα το πλένουμε με αρκετό νερό, το στεγνώνουμε και είναι έτοιμο για χρήση. Αφού βράσει αρκετά, το αφήνουμε να κρυώσει. Οι γιαγιάδες αυτό το έλεγαν «κοίμισμα». Έτσι το νήμα τραβούσε όλη τη μπογιά. Σταθεροποιητικό του χρώματος είναι επίσης το ξύδι. Χρησιμοποιούσαν πολλές φορές και το ξιδιασμένο απόπλυμα της σκάφης του ζυμωτού.

    Στύψη (Θειικό άλας αργιλίου-καλίου). Η στύψη χρησιμοποιείται για τη σταθεροποίηση των βαφών.

     

    Λεπτομέρεια από τα θρύμματα της στύψης.

     

     

    Τα βαμμένα νήματα απλωμένα να στεγνώσουν.

     

    • Γενικές οδηγίες πρόστριψης

       

      • Για ένα κιλό μαλλί διαλύομε 2 κουταλιές της , σούπας στύψη και µία κουταλιά κρεµµόριο σε χλιαρό νερό.
      • Πλένομε το νήμα που Θα χρησιμοποιήσομε µε κρητικό σαπούνι και το ξεβγάζομε καλά. Το
      • βουτάμε στο παραπάνω διάλυμα και το αφήνομε να βράσει το πολύ για µία ώρα, χωρίς η θερμοκρασία να ξεπεράσει τους 85 βαθμούς,
      • Το αφήνομε να κρυώσει µέσα στο νερό και το στεγνώνομε στη σκιά.
      • Τώρα το νήμα µας είναι έτοιμο για βαφή.

  • Φυτά

    Φυτά που δεν χρειάζονται πρόστριψη διότι τα ίδια περιέχουν τανίνες ουσίες στυπτικές—είναι το βελανίδι, η καρυδιές (φύλλα και περικάρπιο, «καρυδότσουφλο»), καστανιά (το ξύλο, τα φύλλα και το αγκαθωτό περίβλημα των καρπών), η ροδιά (ρίζες, φύλλα το εξωτερικό περίβλημα και οι μεμβράνες των ροδιών). Όχι μόνο βάφουν μια πλούσια σειρά αποχρώσεων, από τα κίτρινα—μπεζ ως το σκούρο καφέ, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρόστυμμα μια άλλες βαφές. Ακόμη, ο φλοιός της χαρουπιάς σε συνδυασμό με τρυφερά ή ώριμα χαρούπια και, τέλος, τα τσάι.

    Φυτά που χρειάζονται πρόστριψη είναι το ακονυζέ, αμυγδαλιά (φύλλα κα{ περικάρπιο), αρισμαρί, δρακοντέ, κρεμμυδόφυλλα, κολλιτσάνι (βλαστός και ρίζα), λάπαθο, μανουσάκια, μαντηλίδα (κίτρινη), μυρτιά, ντομάτα (βλαστάς), ξυνίδα, πλάτανος (φλοιός, φύλλα), ρίγανη, φύλλα ροδακινιάς, σπάρτος, χαμομήλι, χαμολιά και ωραίο φύλλο. Εξαιρετικά θα μιλήσομε για το ριζάρι και το ινδικό (λουλάκι).

    Ο κατάλογος των βαφικών φυτών  είναι ατελείωτος. Καθένας που θέλει να καταπιαστεί με κέφι με τις φυτικές βαφές μπορεί να κάμει τις δικές του δοκιμές και να προσκομίσει καινούριες πληροφορίες για άλλα φυτά με βαφικές ιδιότητες ή να κάμει συνδυασμούς φυτών που δίδουν καινούριες αποχρώσεις.

    Γενικά είναι καλά να πρωτοδοκιμάζομε με μια ελάχιστη ποσότητα μαλλιού, μια να κρίνομε αν είναι η απόχρωση που θέλομε πριν βάλουμε όλο το μαλλί που πρόκειται να βάφομε, και να δοκιμάζομε την αντοχή του καινούριου χρώματος στον ήλιο.

    • Βελανίδια

      Συλλογή

      Τον Αύγουστο (πριν να βρέξει).

      Η σειρά

      1. Ξεραίνομε τα βελανίδια ολόκληρα στον ήλιο,
      2. Τα κοπανίζομε.
      3. Τα βάζομε σε χλιαρό νερό -να τα σκεπάζει για 48 ώρες.
      4. Τα βράζομε μέσα στο ίδιο νερά, κανονίζοντας τον χρόνο βρασμού ανάλογα με την απόχρωση που θέλομε. Όσο πια σκούρες αποχρώσεις θέλομε τόσο πια πολλή ώρα τα αφήνομε να βράσουν.
      5. Τα κατεβάζομε από τη φωτιά και τα αφήνομε να κρυώσουν.
      6. Αφού κρυώσουν, τα σουρώνομε με τουλουπανι και κνησάρα. Τα βρασμένα βελανίδια τα πετάμε.
      7. Στα βαφικό αυτό υγρά (βάμμα) βάζομε τα μαλλονήματα βρεγμένα, μια να μην κάνουν αναπιαστάδες».
      8. Αρχίζομε να ανεβάζομε σταδιακά τη φωτιά{ ώσπου ν' αρχίσει να σιγοβράζει, μέχρι να πέτυχομε την απόχρωση που θέλομε.
      9. Αφήνομε τα νήματα να κρυώσουν μέσα στο βάμμα, εκτός αν θέλαμε πολύ ανοιχτή απόχρωση, οπότε τα αφήνομε να στεγνώσουν σε σκιερό μέρος.
      10. Ξεπλένομε τα νήματα κιλά, «χτυπητά», ώσπου να βγαίνει καθαρό το νερό.
      11. Τα στεγνώνομε σε ανέμη ή δένοντας σε κάθε «κυκλί» κάποιο βάρος. 

       

      Φύλλα Πλάτανου

      Η συγκομιδή γίνεται το φθινόπωρο, πριν πέσουν τα φύλλα από το δένδρο. Επίσης βάφει και ο φλοιός, αλλά δεν το συνίσταται, γιατί καταστρέφεται το δένδρο.

    • Καρύδια

       

      Συλλογη: Τέλη Αυγούστου-αρχές Σεπτεμβρίου

       

      Τα φύλλα (χλωρά ή ξεραμένα στη σκιά)

       

      Η σειρά

       

      1. Χρησιμοποιούμε ένα κιλό ξεραμένα φύλλα για ένα κιλό µαλλονήματος
      2.  Βράζομε τα φύλλα, ψαλιδισμένα σε μικρότερα κομμάτια -αν είναι ξεραμένα τα πρωτοβάζομε στο νερό για 24 ώρες- και τα στο ίδιο νερό, τουλάχιστο 45 λεπτά ως 1 ώρα, ώστε να βγει χρώμα.
      3.  Αφήνομε να κρυώσουν το και τα ψιλοσουρώνοµε.
      4.  Αν το βαφικό υγρό δεν είναι αρκετό, το συμπληρώνομε ανάλογα µε την ποσότητα του μαλλιού, ώστε αυτό να κινείται ελευθέρα
      5.  Μουσκεύομε το νήμα που πρόκειται να βάψομε σε χλιαρό νερό – και το βάζομε στο βάμμα .
      6.  Ανεβάζομε τη φωτιά το αφήνομε να βράσει, παρακολουθώντας την απόχρωση που επιθυμούμε, από µισή ώρα ως 45 λεπτά.
      7.  Αφήνομε το μαλλί να κρυώσει µέσα από βαφικό υγρό, το ανασύρομε και το στεγνώνομε και µετά το ξεβγάζομε, µέχρι να βγάλει καθαρό νερό.

       

      Τα καρυδότσουφλα (τσόφλια)

       

      Χρησιμοποιούμε φρέσκα καρυδότσουφλα, ώστε να κρατούν τα υγρά τους, ή ξερά, οπότε τα πρωτοβάζομε στο νερό για 2 έως 48 ώρες. Συνεχίζομε την ίδια . σειρά, όπως περιγράφεται παραπάνω. Έχομε υπόψη ότι η βαφή, όπως και στο βελανίδι, είναι πολύ δυνατή και θέλει παρακολούθηση στο βρασμό µε το μαλλί, αν επιδιώκουμε ανοιχτές αποχρώσεις.

       

      Τα εξωτερικά τσόφλια από τα καρύδια μας δίνουν και αυτά ωραίο χρώμα. Μετά από τη συγκομιδή τα καθαρίζουν οπότε είναι άχρηστα. Αν οι ίδιοι δεν έχουμε, λέμε στους γνωστούς μας, και μας τα κρατάνε σε νάιλον σακούλα, για να μην φύγει το υγρό, ή σε δοχείο πλαστικό. Τα σκεπάζομε και τα χρησιμοποιούμε αμέσως ή μετά από χρονικό διάστημα. Διατηρούνται πολύ. Επίσης μπορεί να τα αφήσουμε να στεγνώσουν, όπως τα παραπάνω.


       Συνταγη

      • 500 γραμμ. καρυδότσουφλα στεγνά ἡ μέχρι 1 κιλό, αν είναι σε δοχείο υγρά.
      • Αν είναι φρέσκα, μέχρι 1 κιλό
      • Δυο-τρεις κουταλιές στύψη

      Εκτέλεση: Τα βάζουμε στο καζάνι να βράσουν αρκετά και εκτελούμε τη βαφή, όπως τις παραπάνω, δηλ. βράζουμε το νήμα μαζί µε τα φύλλα, τα αφήνουμε να κρυώσουν μετά το βράσιμο. Το στεγνώνουμε, μετά το ξεβγάζουμε, αν χρειαστεί το σαπουνίζουμε λίγο και μετά το στέγνωμα είναι έτοιμο για χρήση.

      Τα καρυδότσουφλα μας δίνουν πολλές αποχρώσεις. Φρέσκα μας δίνουν ένα απαλό καφέ χρώμα και στεγνά πολλές ωραίες αποχρώσεις γκρι.

      Βαφή με Καρύδι – Με Ασβέστη / Χωρίς Ασβέστη

    • Κρεμμύδι

      Ωραία βαφή κάνουμε και µε τα κρεμμυδόφυλλα, δηλ. το εξωτερικό του κρεμμυδιού, το ροζ.

      Κρεμμύδι

      Συλλογή

      Κρεμυδόφυλλα μαζεύουμε όλο το χρόνο από την κουζίνα μας, και των φίλων μας, από τον μανάβη μας και τους παραγωγούς. Η συγκομιδή του μπορεί να γίνει και μέσα στο σπίτι μας Κάθε φορά που καθαρίζομε κρεμμύδια, αν βάζομε τα εξωτερικά φύλλα σε μια σακούλα, σύντομα θα δούμε ότι έχομε μαζέψει μεγάλη ποσότητα. Επίσης μπορεί να ζητήσουμε από τον γνωστό μας μανάβη, που του μένουν πολλά άχρηστα, ἡ να ζητήσουμε από γνωστό κηπουρό.

      Πρόστριψη 

      Ετοιμάζομε το νήμα μας σύμφωνα με τις γενικές οδηγίες πρόστριψης.

      Η σειρά:

      1. Βάζουμε τα κρεμμυδόφλουδα να μουσκέψουν στα νερό από 3 έως 8 η μέρες.
      2. Τα βράζουμε στο ίδιο νερά τουλάχιστον για μια ώρα, ανάλογο με την απόχρωση που θέλουμε να πετύχουμε-.
      3. Σουρώνουμε το ζουμί που έβρασαν οι κρεμμυδόφλουδες και το αφήνομε ναι κρυώσει στους 40°C,
      4. Βουτάμε μέσα το νήμα νωπό και το βάζομε να βράσει μέχρι 80°ς, μέχρι να πάρει την επιθυμητή απόχρωση. Τα ανασύρομε, το στύβαμε ελαφρά κα{ το αφήνομε να στεγνώσει στη σκιά.
      5. Μετά το στέγνωμα με τη βαφή το ξεπλύνομε καλά, ώσπου τα νερά να βγαίνει τελείως καθαρό (άχρωμο) και το στεγνώνομε ξανά, μακριά από τον ήλιο.

      Συνταγή

      • 200 γραμμ. κρεμμυδόφυλλα
      • 1 κιλό νήμα
      • Στύψη για το βρέξιμο του νήματος.

      Εκτέλεση: Εκτελούμε τη βαφή, όπως και στα προηγούμενα 

      2η ΣΥΝΤΑΓΗ: 150 γραμμ. κρεμμυδόφυλλα, 50 γραμμ. ροδόφυλλα. Αφού βράσουν καλά, βάζουμε το νήμα και η βαφή γίνεται όπως η παραπάνω και θα µας δώσει ένα ωραίο φρεζ-ροζ χρώμα.

      3η ΣΥΝΤΑΓΗ: 150 γραμμ. κρεμμυδόφυλλα, 50 γραμμ. ροδόφυλλα και 100 γραμμ. ριζάρι κοπανισμένο. Η βαφή γίνεται όπως η παραπάνω, δηλ. και τα τρία είδη τα βάζουμε στο καζάνι και βράζουν μαζί. Βάζουμε το νήμα βρεγμένο µε τη στύψη και συνεχίζουμε µε τον ίδιο τρόπο μέχρι το τελευταίο ξέβγαλμα και στέγνωμα. Εδώ έχουμε και πάλι ένα χρώμα πορτοκαλί-ροζ.


      Βαφή με Κρεμμύδι – Χωρίς Ασβέστη / Με Ασβέστη

    • Η ροδιά (ρογδιά)

      Τα τσόφλια από τα ρόδια μας δίνουν και αυτά ωραία χρώματα. Κρατάμε το εξωτερικό από τα ρόδια που καταναλώνουμε στο σπίτι. Επίσης τον Οκτώβριο και μέχρι το Δεκέμβριο, μπορούμε να μαζέψουμε από δένδρα που τους μένουν πολλά άχρηστα. Και αυτά τα χρησιμοποιούμε µε τον ίδιο τρόπο, δηλ. ξεραίνοντάς τα ἡ φρέσκα. Ξερά μας δίνουν πιο σκούρο χρώμα. Ακόμα την άνοιξη, μετά την ανθοφορία που τα δένδρα αποβάλλουν πολλά από τον καρπό τους, τα μικρά εκείνα ροδάκια τα μαζεύουμε από κάτω και µας δίνουν ωραίο χρώμα, και φρέσκα και ξερά.

       

      Η ροδιά (ρογδιά)

       

      Συλλογή

      Τα φύλλα μαζεύονται τον Αύγουστο, τα ρόδια από τον Οκτώβριο μέχρι και τον Δεκέμβριο. Επίσης πολλά ρογδάκια που πέφτουν πρόωρα από το δέντρο χρησιμοποιούνται, φρέσκα ή αποξηραμένα στη σκιά, όλο το χρόνο, για βαφή ή πρόστριµµα.

      Η σειρά

      Χρησιμοποιούμε ένα κιλό ξεραμένα φυτά για ένα κιλό μαλλί. Προκειμένου για φύλλα, απαιτείται σχεδόν διπλάσια ποσότητα φύλλων από το βάρος του μαλλιού.

      1. Βάζομε τις φλούδες και τις μεμβράνες (τσίπες) των ροδιών 2-3 ημέρες στο νερό.
      2. Τις βράζομε στο ίδιο νερό περίπου µία ώρα και το αφήνομε ώσπου να κρυώσει στους 4ο0ς περίπου (ώσπου να μπορούμε να βάλομε το χέρι µας.
      3. Σουρώνομε καλά το βαφικό υγρό από τα ρόδια.
      4. Μουσκεύομε το νήμα που πρόκειται να βάψομε σε χλιαρό νερό και το βάζομε στο βάµµα. Ανεβάζομε τη φωτιά και το αφήνομε να βράσει, παρακολουθώντας την απόχρωση που επιθυμούμε, μισή ώρα ως 45 λεπτά.
      5. Αφήνομε το μαλλί να κρυώσει όλη τη νύχτα στο βαφικό υγρό.
      6. Το στεγνώνομε στη σκιά και µετά το ξεπλένομε µε πολλά νερά, ώσπου να βγάλει καθαρό νερό
      7. Το στεγνώνομε ξανά σε σκιερό μέρος.


      Συνταγή

      • 500 γραμμ. εξωτερικά τσόφλια ροδιού
      • 1 κιλό νήμα
      • Στύψη για το βρέξιμο του νήματος.

      Τα βράζουμε μαζί µε το νήμα, όπως και στις προηγούμενες συνταγές. Συνήθως μας δίνουν ένα ωραίο μουσταρδί χρώμα και τα ξερά ένα απαλό καφέ. Επίσης µε τα μικρά ροδάκια, βάφουμε, όπως αναφέρω στη συγκομιδή των χόρτων, «µε την ίδια αναλογία και τον ίδιο τρόπο βαφής. Μας δίνουν και αυτά ωραίο μουσταρδί χρώμα με τις αποχρώσεις τους.

      Το βαμμένο νήμα με ροδόφυλλα μας δίνει ωραίο λαδί χρώμα, αν το ξαναβάψουμε με ίντιγκο. Βλέπε συνταγή ίντιγκο.


    • Άνθη του αγρού

      Σπάρτο, µαντηλίδες, χαμομήλι, µανουσάκια, ξυνίδα, μαργαρίτες.

      Συλλογή

      Η άνοιξη, από το τέλος του Μάρτη ως το τέλος του Μάη, είναι η εποχή για τη συλλογή των λουλουδιών του σπάρτου, της µαντηλίδας και του χαμομηλιού. Τα μανουσάκια εμφανίζονται τους χειμερινούς μήνες και διατηρούνται σχετικά μικρό χρονικό διάστημα. Στα πεδινά μέρη παρουσιάζονται το Νοέμβρη, ενώ στα ορεινά μέρη τον Φλεβάρη και τον Μάρτη. Την άνοιξη έχουμε τις άσπρες μαργαρίτες. Η συγκομιδή είναι εύκολη. Μαζεύουμε τα λουλούδια μαζί µε τα φύλλα. Μας δίνουν και αυτά ωραίο χρώμα.

      Δοσολογία

      Η ποσότητα των λουλουδιών που θα χρειαστούμε εξαρτάται από το αν θα τα χρησιμοποιήσομε φρέσκα ή ξερά. Για ένα κιλό μαλλί θα χρειαστούμε περίπου 700 γραμμάρια φρέσκων λουλουδιών ἡ 400 γραμμάρια ξερών. Σημειώνομε ότι τα λουλούδια του σπάρτου, της μαντηλίδας και του χαμομηλιού μπορούν να χρησιμοποιηθούν φρέσκα ή ξερά. Τα μανουσάκια και η ξυνίδα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά χλωρά. 

      Η πρόστριψη: Ετοιμάζομε το νήμα µας σύμφωνα με τις γενικές οδηγίες πρόστριψης.

      Η σειρά

      1. Βάζομε τα αποξηραμένα λουλούδια  αποβραδίς στο νερό.
      2. Την επομένη τα βράζομε στο ίδιο νερό σε σιγανή φωτιά για 30-45 λεπτά, χωρίς η θερμοκρασία να ξεπεράσει τους 75-80.
      3. Σουρώνουμε τα βρασμένα λουλούδια µε τη βοήθεια τουλουπανιού και κνησάρας.
      4. Αφήνομε να κρυώσει το βάμμα µας στους 40 περίπου (να μπορούμε να βάλομε το χέρι µας) και βουτάμε μέσα νωπό το προστριμμένο μαλλί.
      5. Ανεβάζομε σταδιακά τη θερμοκρασία και το αφήνομε να βράσει (όχι πάνω από 85) για 45 λεπτά έως µία ώρα, παρακολουθώντας να πάρει την απόχρωση που επιθυμούμε. Για το σκοπό αυτό είναι καλό να βάζομε ένα μικρό δείγμα από το ίδιο μαλλί, ώστε να ελέγχομε εύκολα την απόχρωση.
      6. Το κατεβάζομε από τη φωτιά, το αφήνομε να κρυώσει µέσα στο βαφικό υγρό και το στεγνώνομε µε τη βαφή, χωρίς να το ξεβγάλομε.
      7. Αφού στεγνώσει το ξεβγάζομε µε πολλά νερά, ώσπου το νερό να βγαίνει καθαρό και το αφήνομε να στεγνώσει ξανά, σε σκιερό και δροσερό μέρος.

      Βαφή με Χαμομήλι

    • Η ξυνίδα

       

      Συλλογή: Από το τέλος Γενάρη έως το Μάρτη.

       

      Η οδηγία: Χρησιμοποιούμε τα άνθη  της ξυνίδας χλωρά. Για ένα κιλό μαλλί χρειαζόμαστε περίπου 700 γραμμάρια λουλούδια. Τα ανοιγμένα ανθάκια της, µμαζεμένα µμεσημεριανές ώρες, μας δίνουν χρώμα τόσο έντονο, ώστε  συχνά πρέπει να το αραιώσομε για απαλότερες αποχρώσεις κίτρινου.

       

      Η σειρά:

      1. Αφήνομε για ένα βράδυ τα άνθη στο νερό.
      2.  Την επομένη τα βράζομε αρκετά στο ίδιο νερό (γύρω στους 60-70 βαθμούς, ώστε να βγει το χρώμα και αφήνομε να κρυώσουν.
      3.  Σουρώνομε τα βρασμένα άνθη από το βάιµµα µε ψιλό κόσκινο.
      4.  Σε αυτό το ψιλοσουρωμένο βαφικό υγρό βουτάμε νωπό το προστριμµένο μαλλί και ανεβάζομε σταδιακά τη φωτιά.
      5.  Αφήνομε το νήμα να βράσει έως µία ώρα.
      6.  Το ανασύρομε, το στεγνώνομε και µετά το ξεπλένομε, ώσπου να βγει καθαρό νερό, Πολλές συνταγές συστήνουν το ξέπλυμά να γίνεται µε θαλασσόνερο ή αλατόνερο.

       

      Αποχρώσεις: Για πορτοκαλί αποχρώσεις βουτάμε το ξεπλυμένο νήμα σε αραιό ασβεστόνερο για ένα τέταρτο. Το αφήνομε να στεγνώσει, το σαπουνίζομε και το ξεπλένομε καλά.

    • Φυτά του αγρού 

       

      Χαμολιά, τσουκνίδα, κισσός, ρίγανη, αγκινάρα

       

      Συλλογή: Η χαµολιά μαζεύεται Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Από διήγηση της Σοφίας Κανά,

      η χαµολιά του Φλεβάρη δίνει χρώμα πορτοκαλί, ενώ αν μαζευτεί το φθινόπωρο δίνει χρώμα λαδοπράσινο. Η τσουκνίδα συλλέγεται τον Απρίλιο, η ρίγανη τον Ιούνιο, οι αγκινάρες τον Μάιο.

       

      Δοσολογία: Χρειαζόμαστε ένα κιλό ξεραμένα φυτά για ένα κιλό νήματος,

       

      Η πρόστριψη: Το νήμα που πρόκειται να βάψουμε πρέπει να προστριφθεί σύμφωνα µε τις γενικές οδηγίες πρόστριψης.

       

      Η σειρά: Η σειρά για τη βαφή είναι η ίδια µε αυτήν που αναφέρεται λεπτομερώς για τα άνθη του αγρού.

       

      Σημειώνουμε ότι όσο πιο σκληρά είναι τα φύλλα ή τα κλαδιά τόσο πιο μικρά κομμάτια πρέπει να κόβονται και τόσο περισσότερο χρόνο να μένουν στο νερό.

    • Άνθη και φυτά της γλάστρας ή του κήπου

       

      Άνθη ιβίσκου, κατιφές, κόκκινες ντάλιες, κόκκινα χρυσάνθεμα, ωραίο φύλλο

       

      Συλλογή

       

      Από τα κόκκινα χρυσάνθεμα παίρνομε τα λουλούδια που έχουν παραωριμάσει, μαζί µε λίγα φύλλα και τα χρησιμοποιούμε φρέσκα (Αύγουστος-Σεπτέμβριος). Για να βάψουμε νήματα µε ωραίο φύλλο, συλλέγουμε φύλλα και κοτσάνια (σύγκλαδα) τον Αύγουστο, όταν το φυτό κλαδεύεται, για να ανανεωθεί. Παίρνουμε τα λουλούδια που έχουν παραωριμάσει μαζί και με λίγα φύλλα, δηλ. παίρνουμε όλη την κορυφή ἡ τα φύλλα από μπουκέτα ἡ από άχρηστα που πετιούνται. Φρέσκα μας δίνουν ωραίο χρώμα, ξερά δεν τα συνίστανται.

       

      Τα άνθη του κόκκινου ιβίσκου που κάθε μέρα κλείνουν και πέφτουν, τα χρησιμοποιούμε ως βαφικά από τον Μάιο. Τα λουλούδια του κατιφέ όταν είναι ώριμα (Σεπτέμβριος). Τις κόκκινες ντάλιες τις συλλέγουμε από τον Μάιο μέχρι τον Ιούνιο. Τα λουλούδια του κόκκινου Ιβίσκου, που κάθε μέρα κλείνουν και πέφτουν άχρηστα, τα μαζεύουμε και τα χρησιμοποιούμε με τον ίδιο τρόπο.

       

      Τα λουλούδια του κατιφέ βάφουν και αυτά, όταν είναι ώριμα. Επίσης βάφουν και τα φύλλα του κατιφέ χωριστά, αλλά και μαζί µε τα λουλούδια. Τα χρησιμοποιούμε και φρέσκα και ξερά.

       

      Δοσολογία

       

      Για ένα κιλό στεγνό μαλλί χρειαζόμαστε

      • Ιβίσκος: 300 γραμμάρια ξερά λουλούδια ή ένα κιλό φρέσκα.
      • Κατιφές; 500 γραμμάρια ξερά λουλούδια µε λίγα φύλλα ή ένα κιλό φρέσκα.
      • Κόκκινες ντάλιες: Ένα κιλό φρέσκα λουλούδια. 
      • Ωραίο φύλλο: Ένα κιλό φύλλα μαζί με τα κλαδάκια ή 500 γραμμάρια ξερά.

       

      Οδηγίες

       

      Ακολουθούμε την ίδια σειρά, τόσο για την πρόστριψη όσο και για την κυρίως βαφή, που αναφέρεται λεπτομερώς για τα άνθη του αγρού. 


      Συνταγή

      • 300 γραμμ. λουλούδια κόκκινα ιβίσκου, ξερά ἡ 1 κιλό φρέσκα
      • 1 κιλό νήμα
      • Στύψη για το βρέξιμο του νήματος.

      Εκτέλεση: Ο τρόπος βαφής ο ίδιος. Βράζουμε νήμα και λουλούδια μαζί και έχουμε ένα ωραίο μπεζ χρώμα.


    • Ακονιζά

       

      Την ακονιζά την βρίσκουμε παντού. Είναι άγριος θάμνος και βρίσκεται στα ακαλλιέργητα χωράφια, ακόμα και στην άκρη των δρόμων. Έχει κιτρινωπά λουλουδάκια και το φύλλωμά της είναι αδρύ και η μυρωδιά της είναι έντονη.

       

      Ακονιζά

       

      Συλλογή

       

      Φύλλα και κλαδιά συλλέγονται στο τέλος Αυγούστου (λίγο πριν ανθίσει). 

       

      Οδηγίες 

       

      1. Βράζουν ακονιζέ ώσπου να λειώσουν τα φύλλα.
      2. Σουρώνουν το ζουμί και βάζουν µέσα τη ρασσέ να βράσει ως μισή ώρα.
      3. Έπειτα τη βγάζουν και την κοσκινίζουν καλά µε άθο (στάχτη).
      4. Τη στοιβάζουν σ’ ένα κοφίνι και την περιχύνουν µε χλιαρό νερό
      5.  Την αφήνουν ένα μερόνυχτο κι έπειτα την ξεπλένουν και τη στεγνώνουν.

       

      Το φυτό πρέπει να βράσει αμέσως μετά τη συγκομιδή, κατά προτίμηση σε ανοξείδωτη κατσαρόλα. Αν, πριν βράσει, μείνει ως µία νύχτα στο νερό, αν χρησιµοποιήσοµε σκέτη στύψη ή καθόλου και χρησιμοποιήσομε χάλκινη κατσαρόλα, θα µας δώσει κιτρινοπράσινες αποχρώσεις.

       

      Αν, μετά τη βαφή, το σκεπάσομε µε στάχτη και το περιχύσομε µε χλιαρό νερό, θα δώσει γκριζοπράσινες ως βαθιά πράσινες αποχρώσεις.

       

      Αν, αντί για στάχτη το βουτήξομε σε διάλυμά αμμωνίας, θα δώσει φωτεινές πράσινες αποχρώσεις.

       

      Αν για λίγα λεπτά το βουτήξομε σε χλιαρό νερό, όπου έχομε διαλύσει μικρή ποσότητα γαλαζόπετρας, θα δώσει γαλαζοπράσινες αποχρώσεις, Αυτά τα «παράξενα» της ακόνιζα δίνουν µία ιδέα για τις εκπλήξεις που ο περιμένουν αυτόν ή αυτήν που θα ασχοληθεί µε κέφι µετις φυτικές βαφές,

    • Ριζάρι

       

      Το ριζάρι µας δίνει το κόκκινο χρώμα συνήθως το κεραμιδί, με αποχρώσεις μέχρι το απαλό ροζ. Μπορούμε όμως να βγάζουμε πολλές αποχρώσεις, αν μεταχειριστούμε σκουρότερα νήματα, βαμμένα µε άλλα χόρτα, και τους δώσουμε δεύτερη βαφή με ριζάρι. Το βρίσκομε σκάβοντας το χώμα και το αναγνωρίζομε από το κόκκινο χρώμα του. Το επιφανειακό φύλλο του μοιάζει στο φύλλο της αμυγδαλιάς, μόνο που είναι πιο σκληρό και αδρύ. Υπάγεται στα κοντυλοειδή. Αναπτύσσεται σε παχιά και υγρά χωράφια, αμπέλια, κήπους. Τώρα δεν είναι πολύ γνωστό για τις χρωστικές του ουσίες, αν και το συναντάμε σε πολλά χωριά.

       

      Ριζάρι.

       

      Συλλογή

       

      Η καλύτερη εποχή να το μαζέψομε είναι τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο. Το χρώμα που μας δίνει εξαρτάται από την περιοχή που το μαζέψαμε. Το βασικό χρώμα που μας δίνει είναι το κεραμιδί, αλλά μπορεί να δώσει και έντονο κόκκινο χρώμα, όπως και μωβ. Αφού μαζέψομε τις ρίζες, τις πλένουμε καλά και τις στεγνώνομε στο δωμάτιο και ειδικά στη σκιά και, αφού στεγνώσουν καλά, τις φυλάσσομε σε δικτυωτό σακί. Διατηρείται πάρα πολύ. Το χρησιμοποιούμε και φρέσκο.

       

      Η σειρά: Χρειάζεται πρόστριψη με στύψη και κρεμμόριο ή τρυγιά ή αλάτι.

       

      Οδηγία (για τη βαφή):

      1. Βάζετε τις θρυμματισμένες ρίζες στο νερό και τις αφήνετε να μουσκέψουν όλη τη νύκτα.
      2. Την επομένη τοποθετείτε την κατσαρόλα με τις μαλακωμένες ρίζες καιτο ἴδιο νερό στη φωτιά και ανεβάζετε αργά τη θερµοκρασία ως τους 60 βαθμους.
      3. Το ριζάρι δεν πρέπει ποτέ να βράσει. Κρατείτε αυτή τη θερµοκρασία για μια ώρα.
      4. Ψιλοσυρώνετε το βαφικό υγρό, το αφήνετε να κρυώσει, ώσπου να το δέχεται το χέρι σας και ύστερα βάζετε µέσα το μαλλί. Ὑψώνετε αργά τη θερµοκρασία στους 605 βαθμούς και την κρατάτε σ’ αυτό το επίπεδο για άλλη μια ώρα, ενώ ανακατώνετε συχνά το νήμα.
      5. Τραβάτε το μαλλί και το αφήνετε να στεγνώσει µε τη βαφή. Μετά το ξεπλύνετε πολλά νερά ώσπου να βγαίνει καθαρό το νερό. Ακόμα καλύτερα, το σαπουνίζετε µε αγνό σαπούνι και το ξεβγάζετε καλά. 

      Τρόπος Βαφής

      • 500 γραμμ. ρίζες φρέσκιες. Αν οι ρίζες είναι ξερές: 400 γραμμ.
      • 1 κιλό νήμα στεγνό
      • Δυο-τρεις κουταλιές στύψη.

      Αν οι ρίζες είναι φρέσκιες, τις παίρνουμε, τις κοπανίζουμε, για να σπάσουν και να μαλακώσουν λίγο. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε σε πέτρινο γουδί ἡ και κάτω στο δάπεδο. Αν οι ρίζες είναι ξερές, τις βάζουμε σε ζεστό νερό λίγες ώρες, μετά τις στραγγίζουμε και τις κοπανίζουμε, όπως και τις φρέσκιες.

      Τις βάζουμε έπειτα στο καζάνι µε νερό και τις αφήνουμε να βράσουν αρκετά. Μετά ρίχνουμε αρκετό νερό κρύο, βράζουμε το νήμα, βρεγμένο με τη στύψη, το ανακατεύουμε μαζί με τις ρίζες και το αφήνουμε να πάρει αρκετές βράσεις ανακατεύοντάς το πότε-πότε. Όταν πάρει αρκετές βράσεις, το τραβάμε από τη φωτιά και το αφήνουμε να κρυώσει. Όταν κρυώσει καλά, το στραγγίζουμε, το τινάζουμε, να πέσουν οι ρίζες, τις κοπανίζουμε ξανά, τις βάζουμε στο καζάνι στο ίδιο νερό και µε τον ίδιο τρόπο συνεχίζουμε να βάφουμε και έχουμε και δεύτερη απόχρωση. Πάντα µε τον ίδιο τρόπο έχουμε τρεις και τέσσερις αποχρώσεις μέχρι το απαλό ροζ. Δηλ. µε την παραπάνω ποσότητα, μπορούμε να βάψουμε μέχρι και τέσσερα κιλά νήμα. Με ριζάρι και µε τον ίδιο τρόπο μπορούμε να βάψουμε νήματα που έχουμε βάψει προηγουμένως µε άλλα χόρτα, όπως νήματα βαμμένα με ωραίο φύλλο ἡ µε λουλούδια ιβίσκου και µας δίνουν ένα ωραίο «γκρενά».

      Επίσης νήμα βαμμένο και ξεβγαλμένο από ρόδια μας δίνει χρώμα ανοικτό καφέ και νήμα βαμμένο και ξεβγαλμένο από καρυδότσουφλα μας δίνει ένα σκούρο χρώμα.

      Ξεβγαλμένο, για να έχει φύγει η εξωτερική μπογιά που κρατά το νήμα, ώστε καθαρό να τραβήξει των μπογιά από το ριζάρι. Με τον ίδιο τρόπο βγάζουμε και τις αποχρώσεις τους. Μετά το βάψιμο, το στεγνώνουμε και μετά από ένα δυο μέρες το ξεβγάζουμε καλά, το τινάζουμε να πέσουν οι ρίζες, αν τυχόν έχουν μείνει και το αφήνουμε να στεγνώνει και είναι έτοιμο για χρήση.


    • Indigo (ίντιγκο), ινδικό (λουλάκι)

       

      Το Ίντιγκο δεν είναι λουλούδι ούτε φυτό, είναι χημικό παρασκεύασμα. Το χρησιμοποιούν οι μεγάλες κλωστοϋφαντουργικές εταιρείες. Μπορούμε να το προμηθευθούμε από καταστήματα που πουλάνε μπογιές.

       

      Το ίντιγκο προέρχεται από τα φύλλα ενός φυτού που καλλιεργούνταν στην Ινδία από τα πολύ παλιά χρόνια. Αναφέρεται σε ινδικά χειρόγραφα του 4ου αι. π.Χ. Οι Άραβες το έφεραν στη Μεσόγειο τον 119 αι. Παλαιότερα έβαφαν το μπλε µε λουλάκι άνθος, έτσι το ζητούσαν αυτό που έβαζαν και στο ξέβγαλμα των ρούχων. Τώρα το αντικατέστησαν με χημικό που δεν μας δίνει βαφή, για αυτό ζητάμε το ίντιγκο.

       

      Επίσης το ίντιγκο το ενισχύουμε µε λίγο υδροσουφλίτ, που είναι και αυτό χημικό παρασκεύασμα και θα το ζητήσουμε από τα ίδια καταστήματα. Βοηθά τη βαφή να γίνει ανεξίτηλη. Η πιο σπουδαία βαφική ουσία στα φύλλα του είναι άχρωμη και βγαίνει µε ζεστό νερό. Το οξυγόνο από τον αέρα το μεταβάλλει σε μπλε. Υπάρχει και συνθετικό ίντιγκο.

       

      Η σειρά

       

      1. Παίρνομε 25-30 γραμμάρια σπυρωτό λουλάκι ίντιγκο, για ένα κιλό νήμα, προσρτυμμένο µε στύψη.
      2. Σε ένα δοχείο, γυάλινο κατά προτίμηση ή πλαστικό άσπρο, βάζομε λίγο χλιαρό νερό, 1-2 κιλά, ρίχνομε το λουλάκι -- ίντιγκο, το ανακατεύομε απαλά, µε γυάλινο ή πλαστικό ραβδάκι, έως ότου διαλυθεί καλά. Θα δημιουργηθούν χάλκινοι λεκέδες που θα σκεπάσουν όλη την επιφάνεια.
      3.  Το αφήνομε µε περίπου ένα τέταρτο και μετά βάζομε στο καζάνι όσο νερό χρειάζεται για το νήμα, όπως σε όλες τις βαφές, το ζεσταίνομε να γίνει χλιαρό, μέχρι 30 βαθμούς,
      4.  Ρίχνομε το μίγμα του (ίντιγκο και συγχρόνως μια κουταλιά, όχι πολύ γεμάτη, υδροσουφλίτ, που το παίρνομε από φαρμακείο, διαλυμένο σε χλιαρό νερό, το ανακατεύομε απαλά και το τοποθετούμε σε πολύ σιγανή φωτιά, να φτάσει περίπου στους 30 βαθμούς.
      5. Το αφήνομε καμιά δεκαριά λεπτά, χωρίς να πάρει βράση.
      6. Σε αυτή τη φάση θα δούμε ότι δεν παίρνει βαφή, όταν όμως το σηκώσομε πάνω από το καζάνι ένα ξύλινο ραβδί και µε τα χέρια προσπαθήσομε να το ανοίξουμε, τότε θα δούμε να µας δίνει το μπλε χρώμα που περιμένουμε.
      7.  Αν θέλομε πιο σκούρο μπλε, το ξαναβουτάµε, αφού προσθέσομε πιο πολύ λουλάκι.
      8.  Με τον ίδιο τρόπο συνεχίζομε και τις αποχρώσεις έως το απαλό σιέλ.
      9.  Αφού τελειώσει η βαφή, το στραγγίζομε, το αφήνομε κάμποσες ώρες, το ξεβγάζομε πολλά νερά ώσπου να βγει καθαρό το νερό- και το στεγνώνουμε στη σκιά.

      Σημείωση: Αν θέλουμε να βγάλουμε πράσινα, πρέπει το νήμα µας να είναι πρώτα βαμμένο κίτρινο, µε ξυνίδα ή φύλλα ροδιάς ή αμυγδαλιάς ή ακονιζάς κ.α.

    • Φύλλα Αμυγδαλιάς


      Χρώμα Κίτρινο Καναρινί


      Συλλογη


      Μετά την συγκομιδή του καρπού, μαζεύομε τα φύλλα, τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο. Αν τα χρησιμοποιήσομε αμέσως, έχει καλώς, ειδάλλως τα ξαπλώνουμε εντός δωματίου και, αφού στεγνώσουν, παραμένουν πράσινα οπότε τα φυλάσσομε σε δικτυωτό σακί και τα χρησιμοποιούμε, όταν θελήσουμε. Αυτό ισχύει στα περισσότερα χόρτα, ρίζες και λουλούδια.


      • 700 γραμμ. φύλλα αμυγδαλιάς φρέσκα, ἡ 400 γραμμ. ξερά.
      • 1 κιλό νήμα
      • 2-3 κουταλιές στύψη για το βρέξιμο.

      Εκτέλεση: Βάζουμε στο καζάνι τα φύλλα με νερό να βράσουν αρκετά. Στη συνέχεια βάζουμε κρύο νερό και το νήμα που, έχουμε προετοιμάσει το αφήνουμε να πάρει αρκετές βράσεις μαζί µε τα φύλλα. Μετά το τραβάμε από τη φωτιά και το αφήνουμε να κρυώσει. Το στεγνώνουμε και μετά ένα. δυο μέρες το ξεβγάζουμε, το στεγνώνουμε και είναι έτοιμο για χρήση. Αν θέλετε και δεύτερη απόχρωση θα επαναλάβετε µε τον ίδιο τρόπο και µε τα ίδια φύλλα. Η τρίτη απόχρωση βγαίνει πολύ απαλή. Επίσης βάφουμε με ίντιγκο και µας δίνει ωραίο πράσινο ἡ και σιελ χρώμα.


    • Καπνιά Τζακιού - Μουτζούρα

       

      Βαφή μπορούμε να κάνουμε και από την μουτζούρα του τζακιού. Με τη σκούπα σκουπίζουμε το εσωτερικό του τζακιού και την μουτζούρα που πέφτει τη μαζεύουμε και κάνουμε βαφή.

    • Ξινολούλουδο

       

       

      Ξινολούλουδο

       

      Συλλογή

       

      Την άνοιξη έχουμε το ξινολούλουδο που είναι ανθισμένο. Υπάρχει άφθονο παντού. Σε κήπους, αμπέλια και δρόμους. Η συγκομιδή τους είναι πολύ εύκολη. Το μαζεύουμε μαζί με τα φύλλα και φροντίζομε να έχει πολλά ανθισμένα λουλούδια. Έχει πολλές χρωστικές ουσίες και µας δίνει έντονα χρώματα. Μπορούμε να βάψουμε μεγάλη ποσότητα, γιατί μετά μας δίνει πολλές αποχρώσεις. Όλο το χρόνο μπορούμε να έχουμε διάφορα χρώματα. Το ξινολούλουδο, ξερό, δεν μας δίνει καλή βαφή, για αυτό η βαφή γίνεται µε νωπό.

    • Σημείωση

      Αν κατά τύχη μια βαφή δεν σας πετύχει ἡ σας κάνει λεκέδες, μη στεναχωρηθείτε, μπορείτε να του δώσετε άλλη βαφή πιο σκούρα και να το καλύψετε, ή, αν ακόμα παραμείνουν οι λεκέδες, κατά τη χρησιμοποίησή του στην υφαντική και ανάλογα πού θα το χρησιμοποιήσετε, σας δημιουργεί πρωτοτυπίες.

      Στην υφαντική που είχα δημιουργήσει τέτοια νήματα μου έδιναν ωραία υφαντά και πολλές φορές επεδίωκα και έβγαζα δίχρωμα και ήταν πολύ ωραία. Αυτό το πετυχαίνουμε, αν το νήμα που θα βάψουμε, το δένουμε κατά αποστάζεις σφιχτά, με μια λουρίδα πανί. Το φάρδος της λουρίδας μας κανονίζει το φάρδος της απόχρωσης.

      Στη συνέχεια κάνουμε τη βαφή. Μετά τη βαφή το λύνουμε και θα δούμε ότι το δεμένο δεν πήρε βαφή και έχουμε το δίχρωμο. Αυτό το νήμα μας δίνει και ωραία πλεκτά.

      Μπορούμε να βγάλουμε πολλές αποχρώσεις, δηλ. µε ριζάρι βαμμένο ροζ το δένουμε και του κάνουμε δεύτερη βαφή με την πρώτη βαφή του ριζάρι που μας δίνει το σκούρο κεραμιδί και έτσι έχουμε σκούρο και ανοιχτό χρώμα, ἡ δένουμε άσπρο νήμα και θα έχουμε άσπρο µε κόκκινο ἡ ό,τι άλλο χρώμα θέλουμε.

      Επίσης µε τις μπλε βαφές, μπορούμε να βγάλουμε μπλε-άσπρο, μπλε-σιελ κλπ. Οι αποχρώσεις είναι θέμα δικό μας.

  • Συμπεράσματα

     

    Οι φυτικές χρωστικές ουσίες, από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, έδιναν μια μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. Αυτό διαπιστώνεται και από τις μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων και από τους παπύρους που διασώθηκαν για τη βαφική των αλχημιστών, που συνεχώς πειραματίζονταν, αντλώντας από τον ανεξάντλητο θησαυρό της φύσης, αναμειγνύοντας µε διάφορους τρόπους όσα ταίριαζαν μεταξύ τους ἡ αντικαθιστώντας τις δυσεύρετες ή δαπανηρές ουσίες από παρεμφερείς, μικρότερης αξίας.

     

    Τα ωραία χρώματα των αρχαίων υφασμάτων, όπως είναι αυτά που προέρχονται από αιγυπτιακούς τάφους, είναι ανεξάντλητα, ανεπηρέαστα από το φως του ήλιου και το πλύσιμο, όχι µόνο εξ’ αιτίας της φύσης των βαφικών ουσιών, αλλά κυρίως χάρη στο κατάλληλο για το κάθε χρώμα πρόστριμα, χρησιμοποιούμενου µε τον κατάλληλο τρόπο, συνήθως πριν από τη βαφή, αλλά καδιά φορά και μετά τη βαφή. Δεν ήταν όμως σπάνιο και το διπλό πρόστριμα.

     

    Μολονότι οι χρωστικές ιδιότητες μερικών ουσιών και ο τρόπος της σταθεροποίησής τους πάνω στα νήματα ήταν απόρρητες μερικών εργαστηρίων ή και προσώπων τα οποία εκμεταλλευότανε για κέρδος την επιτυχία ορισμένου χρώματος, εν τούτοις διασώθηκαν µε την οικιακή Χειροτεχνία, από μάνα σε κόρη, όπως άλλωστε και οι διάφορες τεχνικές της υφαντικής -λάσια (σκουλλάτα), πολύµιτα και άλλα πολλές συνταγές που εκτελούνται κατά παρεμφερή τρόπο με αυτόν που αναφέρεται στους παπύρους. Βέβαια υπάρχουν πολλές παραλλαγές και είναι φυσικό να υπάρχουν, αφού η βαφική είναι παραδοσιακή τέχνη που συγχρόνως εξελίσσεται. Η μακρόχρονη πείρα, τα τοπικά φυτά και η διαρκής έρευνα προσθέτουν νέα στοιχεία και μεθόδους βαφής.

  • Χρωματολόγιο

    • Κόκκινο

      • Το πρινοκούκκι ή κερμέζ, ένα έντομο ως παράσιτο πάνω στο πουρνάρι.
      • Τη ρίζα του φυτού ερυθρόδανου (Rubia sp) γνωστή ως ριζάρι.
      • Το φυτό κρόκος (Crocus spp)
      • Τσόφλια ρογδιού. Τα ξερά μας δίνουν πιο σκούρο χρώμα από τα φρέσκα μούρα

       

      Μαύρο

      • Το ξύλο του σκλήθρου
      • Το φλοιό της φτελιάς
      • Τα φύλλα και το φλοιό της βελανιδιάς
      • Το φλοιό της μελιάς με κάπνα, σκουριά ή κάρβουνο ή με την πιο απλή λύση, τη χρήση μαλλιού από μαύρο πρόβατο.

       

      Κίτρινο

      • Τα φύλλα της μουριάς
      • Τα φύλλα της αμυγδαλιάς
      • Το χρώμα του σάπιου μήλου
      • Τα φύλλα της καρυδιάς
      • Το φλοιό της άγριας μηλιάς
      • Τις φλούδες των ξερών κρεμμυδιών
      • Ξινολούλουδο ή μπογιάς με ξυνίδα (ένα λουλούδι)
      • Μαργαρίτες του αγρού
      • Λουλούδια από καντιφέδες. Βάφουν τα λουλούδια αλλά και τα φύλλα

       

      Καφέ

      • Τις πράσινες φλούδες καρυδιών
      • Το φλοιό του πεύκου με φύλλα πλάτανου

       

      Ανοιχτό καφέ

      • κουκούτσια από βερίκοκα

       

      Πράσινο

      • το φυτό λαδανιά (Cistus sp) 
      • συνδυασμούς διαφόρων φυτών ακουζιά, φύλλα αμυγδαλιάς, χαμομήλι

       

      Γαλάζιο

      • λουλάκι (τροπικό ινδικό φυτό)
      • Ίντιγκο, Χρησιμοποιούσαν ακόμη και χημικά παρασκευάσματα όπως είναι το ίντιγκο και το υδροσουφλίτ. Με το ίντιγκο είχαν όλες τις αποχρώσεις του μπλε. 

    • Άσπρο, Μαύρο και Γκρι

      Το άσπρο δε χρειάζεται βαφή, το παίρνουμε από τα άσπρα μαλλιά.

      Επίσης το μαύρο μας το δίνουν τα μαύρα μαλλιά από τα μαύρα πρόβατα, που δεν είναι πολύ μαύρο, λίγο προς το καφέ, αλλά δένει πολύ ωραία µε τα άλλα χρώματα κατά τη χρήση του.

      Επίσης στα κλωστήρια κατά την επεξεργασία, αν ανακατέψουμε μαύρο φυσικό μαλλί µε άσπρο, μας δίνει ένα ωραίο γκρι νήμα.

  • Ασκήσεις