Aperçu des sections

  • Γενικά

    Tout replier Tout déplier

    • Το μαλλί στην Κρήτη προέρχεται κυρίως από πρόβατα που εκτρέφονται στην περιοχή. Οι ράτσες των προβάτων περιλαμβάνουν τις ντόπιες κρητικές φυλές, που είναι καλά προσαρμοσμένες στο κλίμα και το έδαφος της Κρήτης.
      Το κούρεμα των προβάτων γίνεται συνήθως μία φορά το χρόνο, την άνοιξη, όταν η ποιότητα του μαλλιού είναι καλύτερη.
      Πριν να μετατραπεί σε νήμα, το μαλλί έπρεπε να πλυθεί, να καθαριστεί και να χτενιστεί για να ισιώσει. Στη συνέχεια, οι ίνες γνέθονταν και περιπλέκονταν μεταξύ τους, ώστε να δημιουργήσουν ένα μακρύ, ομοιόμορφο νήμα.

      Εικόνα

  • Εισαγωγή

    • Σήμερα πολλοί γνωρίζουν τον αργαλειό είτε ως στοιχείο της παράδοσης είτε ως ανάμνηση της γιαγιάς. Ωστόσο, λίγοι κατανοούν τις λεπτομέρειες που απαιτούνται για την προετοιμασία και τη λειτουργία του. Ο αργαλειός ήταν ένα μικρό «εργοστάσιο» της παλιάς, παραδοσιακής ζωής, και η διαδικασία προετοιμασίας του ξεκινά από την πρώτη ύλη: το μαλλί.

      Εικόνα

      Η παραγωγή του μαλλιού στην Κρήτη προέρχεται κυρίως από τα πρόβατα και, σε μικρότερο βαθμό, από τις κατσίκες, τα οποία εκτρέφονται στους πλούσιους βοσκότοπους του νησιού. Οι διαδικασίες επεξεργασίας του μαλλιού ακολουθούν μια μακραίωνη παράδοση: η κουρά, το καθάρισμα, το ξάσιμο, το γνέσιμο και η ύφανση αποτελούν διαδοχικά βήματα που συχνά γίνονται συλλογικά, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή των κοινοτήτων.

      Εικόνα

  • Η Συλλογή του Μαλλιού

    • Το μαλλί προερχόταν από το κούρεμα των ζώων, μια επίπονη και εξειδικευμένη εργασία που γινόταν κάθε Μάιο ή Ιούνιο όταν οι καιρικές συνθήκες είναι ήπιες και τα πρόβατα δεν χρειάζονται πλέον το πυκνό τρίχωμά τους για ζέστη. Συχνά, η διαδικασία αυτή έπαιρνε τη μορφή γιορτής.

      Υπάρχουν δύο βασικές μέθοδοι κουράς. Στην παραδοσιακή πρακτική, χρησιμοποιούνται ψαλίδια κουράς, μια μέθοδος που απαιτεί επιδεξιότητα και υπομονή για να διασφαλιστεί ότι το ζώο δεν θα τραυματιστεί. Στη σύγχρονη εποχή, χρησιμοποιούνται ηλεκτρικά εργαλεία κουράς, τα οποία κάνουν τη διαδικασία ταχύτερη και λιγότερο κουραστική για τον κτηνοτρόφο. Κατά τη διάρκεια της κουράς, το ζώο κρατιέται ήπια αλλά σταθερά, ώστε να παραμένει ακίνητο, ενώ παράλληλα εξετάζεται το δέρμα του για τυχόν τραυματισμούς ή παράσιτα, τα οποία αντιμετωπίζονται άμεσα για την εξασφάλιση της υγείας του ζώου.

      Εικόνα

      Το μαλλί δένεται σε μπόγους ή τοποθετείται σε σακιά και μεταφέρεται στο σπίτι, όπου ξεκινά ο προσεκτικός καθαρισμός του.

  • Διαδικασία καθαρισμού

      1. Διαλογή:

        • Το πρώτο βήμα είναι η χειρωνακτική διαλογή του μαλλιού. Αφαιρούνται μεγάλες ακαθαρσίες, όπως χόρτα, φύλλα και κλαδιά.
        • Τα χαμηλής ποιότητας κομμάτια, όπως αυτά που είναι μπερδεμένα ή πολύ βρώμικα, συνήθως απορρίπτονται ή χρησιμοποιούνται για άλλες χρήσεις.
        Image

      2. Πλύσιμο: Το πλύσιμο γίνεται με ζεστό νερό και παραδοσιακά σαπούνια, συχνά χειροποίητα. Το νερό από το ζεμάτισμα δεν πετιέται, καθώς χρησιμοποιείται στη βαφή του μαλλιού.

        • Πρώτο ξέβγαλμα: Το μαλλί μουλιάζεται σε ζεστό νερό σε μεγάλα καζάνια για να μαλακώσουν οι ακαθαρσίες και απομακρυνθεί το λίπος που βρίσκεται πάνω του, το λεγόμενο μαλλόλιπος ή μαρόλιπος.
        • Κύριο πλύσιμο: Το μαλλί τρίβεται ελαφρά σε μεγάλα δοχεία με σαπουνόνερο. Εδώ αφαιρούνται οι υπόλοιπες ακαθαρσίες και τα έλαια.
        • Ξέβγαλμα: Μετά το σαπούνι, το μαλλί ξεπλένεται πολλές φορές με καθαρό κρύο νερό, συνήθως σε βρύσες ή ποτάμια, για να φύγουν τα υπολείμματα του σαπουνιού.
        Εικόνα

      3. Στέγνωμα:

        • Το καθαρό μαλλί απλώνεται σε καθαρά σεντόνια ή κλαδιά, προστατευμένο από τον ήλιο για να διατηρήσει τη λευκάδα και την ελαστικότητά του και για να στεγνώσει φυσικά.
        • Η καλή κυκλοφορία του αέρα είναι απαραίτητη για να αποφευχθεί η ανάπτυξη μούχλας.
        • Το σωστό στέγνωμα είναι καθοριστικό για τη συνέχεια της επεξεργασίας.
        Image

  • Νηματοποίηση Μαλλιού

    • Το Ξάσιμο του μαλλιού
      Μετά το πλύσιμο, το μαλλί στεγνώνει και στη συνέχεια περνάει από τα χέρια των γυναικών, οι οποίες με υπομονή και επιδεξιότητα το ξαίνουν, το χτενίζουν δηλαδή με ειδικά εργαλεία. Αυτή η διαδικασία βοηθά στο να διαχωριστούν οι ίνες και να γίνουν πιο λείες.

      Το χτένισμα, που συχνά ονομάζεται και "ξάντησμα", γίνεται με ειδικές χτένες ή "τσατσάρες". Οι χτένες έχουν πυκνά και μακριά δόντια και χρησιμοποιούνται για να ξεμπερδέψουν τις ίνες και να τις κάνουν πιο ομοιόμορφες.

      • Κατά τη διαδικασία, αφαιρούνται τυχόν κόμποι ή υπόλοιπα ξένων υλικών.
      • Το χτένισμα επίσης διαχωρίζει τις ίνες, καθιστώντας τες πιο εύκολες στη διαχείριση κατά το γνέσιμο.
      Οι ίνες που έχουν χτενιστεί τοποθετούνται σε μαλακά στρώματα, που συχνά μοιάζουν με "μαξιλαράκια". Από αυτά τα στρώματα θα τραβηχτούν ίνες κατά το γνέσιμο.

      Το ξάσιμο του μαλλιού ήταν συχνά μια συλλογική δραστηριότητα. Οι γυναίκες μαζεύονταν σε σπίτια ή αυλές, μοιράζονταν τη δουλειά και συζητούσαν ή τραγουδούσαν, μετατρέποντας τη χειρωνακτική εργασία σε ευκαιρία κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

      Σήμερα, σε πολλές περιοχές της Κρήτης αλλά και της Ελλάδας γενικότερα, η διαδικασία του ξασίματος εξακολουθεί να διατηρείται ζωντανή μέσα από πολιτιστικούς συλλόγους και εργαστήρια παραδοσιακών τεχνών.

    • Γνέσιμο της κλωστής
      Το γνέσιμο είναι η διαδικασία κατά την οποία μετατρέπονται οι ξασμένες ίνες σε νήμα με τη βοήθεια εργαλείων όπως η ρόκα και το αδράχτι.

      Μετά το ξάσιμο το μαλλί χωρίζεται σε τουλούπες που τοποθετούνται στη ροκά. Με προσοχή, οι τρίχες του μαλλιού στρίβονται και δημιουργείται η κλωστή, η οποία δένεται στο αδράχτι.
        Εικόνα Εικόνα Εικόνα


      Το αδράχτι είναι ένα μακρύ ξύλο με μεταλλικό άγκιστρο στην κορυφή, ώστε να συγκρατεί την κλωστή. Στο κάτω μέρος του έχει ένα ξύλινο βαρίδι, που βοηθά στο στρίψιμο. Όταν το αδράχτι γεμίσει, η κλωστή μεταφέρεται στο τυλιγάδι, όπου τυλίγεται και μετριέται σε πήχες.

      Αφού ολοκληρωθεί η διαδικασία του τυλιγαδιού, το νήμα μεταφέρεται στην ανέμη. Από εκεί, με τη βοήθεια του άδραχτου και του θρομυλιού, το νήμα καταλήγει στα μασούρια. Πλέον είναι έτοιμο να χρησιμοποιηθεί για το στήσιμο του αργαλειού, ξεκινώντας το ταξίδι της δημιουργίας υφαντών.

      Η τέχνη του γνεσίματος απαιτεί δεξιοτεχνία και εμπειρία, καθώς η ομοιομορφία και η αντοχή του νήματος εξαρτώνται από την επιδεξιότητα της γνέστριας.

      Εικόνα Εικόνα