Περιγραφή θέματος

  • Γενικά

    Σύμπτυξη όλων Ανάπτυξη όλων

    • Το μετάξι είναι ένα από τα πιο πολύτιμα και εντυπωσιακά φυσικά υλικά που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος εδώ και χιλιετίες. Παράγεται από τους μεταξοσκώληκες και αποτελεί σύμβολο πολυτέλειας, αντοχής και ομορφιάς. Η διαδικασία παραγωγής του, που περιλαμβάνει την εκτροφή μεταξοσκωλήκων, τη συλλογή των κουκουλιών και τη μετατροπή τους σε νήμα, απαιτεί εξειδικευμένη γνώση και προσοχή στη λεπτομέρεια.

      Εικόνα

  • Ιστορική αναδρομή

    • Το μετάξι κατείχε σημαντική θέση στην οικονομία και τον πολιτισμό της Κρήτης από την αρχαιότητα μέχρι τη νεότερη εποχή. Η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα και η παραγωγή μεταξιού συνδέονται με την ευνοϊκή γεωγραφική θέση και το κλίμα του νησιού, που ευνοούσε την ανάπτυξη της μουριάς, το βασικό φυτό για τη διατροφή των μεταξοσκωλήκων.

      Σήμερα, η παραγωγή μεταξιού στην Κρήτη είναι περιορισμένη, αλλά η παράδοση διατηρείται μέσω πολιτιστικών εκδηλώσεων και μικρής κλίμακας παραγωγής. Οι προσπάθειες αναβίωσης της σηροτροφίας έχουν αποκτήσει ενδιαφέρον, τόσο για λόγους πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και για την προώθηση βιώσιμων πρακτικών στον αγροτικό τομέα.

      Εικόνα

      Το μετάξι, συνδεδεμένο με την ιστορία, την τέχνη και το εμπόριο της Κρήτης, παραμένει ζωντανή κληρονομιά, θυμίζοντας τις χρυσές εποχές του νησιού.

  • Παραγωγή Μεταξιού

    • Το μετάξι είναι μία από τις πολυτιμότερες υφαντικές ίνες ζωικής προέλευσης, που βγαίνει απ' την κάμπια του μεταξοσκώληκα (είδος κάμπιας), όταν φτιάχνει το κουκούλι, για να περάσει μια ορισμένη φάση στη μεταμόρφωσή της. Η εκτροφή του γινόταν από τα τέλη του Απριλίου έως τα μέσα του Ιουνίου. Οι μεταξοσκώληκες τοποθετούνται σε σκοτεινό μέρος σε μια επίπεδη επιφάνεια, όπου τρέφονται με φύλλα μουριάς. Έπειτα από 40-50 μέρες αρχίζουν να πλέκουν ένα κουκούλι, το λεγόμενο βομβύκιο, γύρω από το σώμα τους.

      Ο μεταξοσκώληκας κατασκευάζει την ίνα αυτή απ' το έκκριμα των αδένων του, που όταν έρχεται σ' επαφή με τον αέρα, στερεοποιείται και παίρνει τη μορφή συνεχούς και πολύ λεπτής ίνας, που μόνο κάτω απ' την επίδραση κάποιας εξωτερικής αιτίας μπορεί να κοπεί. Στην επεξεργασία των κουκουλιών για να βγει το μετάξι, ακολουθείται μια δύσκολη και σύνθετη διαδικασία. Η κλωστή πρέπει να είναι συνεχής κι ομοιόμορφη. Το ακατέργαστο μετάξι, αρκετά υγροσκοπικό, αποτελείται από φιδροϊνη, (που είναι πρωτεΐνη άσπρου ή κρεμ χρώματος) κατά 60-70% και κατά 20-22% από σερικίνη (κι αυτή πρωτεΐνη). Το υπόλοιπο αποτελείται από διάφορες άλλες ύλες.
      Εκτός όμως απ' το ζωικό μετάξι υπάρχει και το φυτικό, που παράγεται απ' τις ίνες μερικών φυτών που ανήκουν στην οικογένεια των ασκληπιαδιδών ή και των αποκυνιδών.

      Εικόνα

    • Η παραγωγή του μεταξιού είναι μια μαγευτική διαδικασία που συνδυάζει τη φύση με την ανθρώπινη δεξιοτεχνία. Ας δούμε βήμα-βήμα αυτήν την υπέροχη τέχνη:

      Ανατροφή του μεταξοσκώληκα (Συροτροφία)

      Στα τέλη Απριλίου, όταν οι μουριές αρχίζουν να βγάζουν φρέσκα φύλλα, ξεκινά η διαδικασία. Ο σπόρος του μεταξοσκώληκα, που μοιάζει με μικροσκοπικά αυγουλάκια, τοποθετείται σε θερμοκρασία 35-40 βαθμών. Μέσα από αυτά γεννιούνται μικροσκοπικά ζωάκια, που αρχίζουν να τρέφονται με ψιλοκομμένα φύλλα μουριάς. Καθώς μεγαλώνουν, τρώνε μεγαλύτερα κομμάτια, ώσπου καταναλώνουν ολόκληρα φύλλα.

      Η περίοδος σίτισής τους διαρκεί περίπου 40 ημέρες. Κατά τη διάρκεια αυτής, περνούν πέντε φάσεις ύπνου, όπου σταματούν να τρώνε, αλλάζουν δέρμα και συνεχίζουν να αναπτύσσονται. Στο τέλος αυτής της φάσης, οι μεταξοσκώληκες αναζητούν ένα κλαδί για να υφάνουν το κουκούλι τους.

      Το κουκούλι φτιάχνεται μέσα σε μία εβδομάδα, κατά τη διάρκεια της οποίας ο μεταξοσκώληκας δεν τρώει. Ξεκινά να πλέκει την κλωστή του από το εσωτερικό προς τα έξω. Αν η διαδικασία της μεταμόρφωσης ολοκληρωθεί και ο μεταξοσκώληκας βγει από το κουκούλι ως πεταλούδα, το μετάξι δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί, γιατί η κλωστή κόβεται. Γι’ αυτό, τα κουκούλια ψήνονται στους 100 βαθμούς, ώστε να σταματήσει η ανάπτυξη του οργανισμού και να διατηρηθεί το μετάξι.

      Εικόνα Εικόνα Εικόνα

    • Εξαγωγή της κλωστής (Αναπηνισμός)

      Η κλωστή εξάγεται από το κουκούλι και αρχικά είναι αρκετά σκληρή. Γι' αυτό, βυθίζεται σε νερό για τουλάχιστον 24 ώρες ώστε να μαλακώσει και να αποκτήσει λεία υφή. Στη συνέχεια, τυλίγεται σε ανεμίστρες και τοποθετείται στα μασούρια ενώ είναι ακόμη βρεγμένη. Η κλωστή πρέπει να υφανθεί την ίδια ημέρα, γιατί ως ζωντανός οργανισμός μπορεί να αλλοιωθεί.

      Εικόνα Εικόνα

    • Ύφανση του μεταξιού

      Η ύφανση του μεταξιού γίνεται σε παραδοσιακούς αργαλειούς. Αφού ολοκληρωθεί, το ύφασμα βράζεται με σαπουνόνερο για 15 λεπτά, ώστε να αφαιρεθούν οι φυσικές κόλλες της κλωστής. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται 3-4 φορές, μέχρι το ύφασμα να γίνει γυαλιστερό και μαλακό. Κατόπιν, στεγνώνεται, σιδερώνεται και είναι έτοιμο προς χρήση.

      Εικόνα

    • Φροντίδα του μεταξωτού υφάσματος

      Το μετάξι, ως φυσικό υλικό, απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα. Δεν πρέπει να μένει αχρησιμοποίητο για μεγάλα διαστήματα, γιατί μπορεί να εμφανίσει μικρές τρυπούλες. Πρέπει να στρώνεται, να φοριέται και να πλένεται τακτικά, ώστε να διατηρείται ζωντανό και ανθεκτικό.

      Εικόνα

      Αυτή η διαδικασία, που μετατρέπει έναν απλό σπόρο σε πολύτιμο ύφασμα, είναι ένας φόρος τιμής στην επιμονή και τη δημιουργικότητα του ανθρώπου.

  • Για το μετάξι - Συνέντευξη με την κυρία Περσεφόνη Τερζάκη, στον Αΐμονα Μυλοποτάμου

    • Ο μεταξοσκώληκας.  Ήταν ένα πράγμα ψιλό σαν τη ζάχαρη ο σπόρος. Τον εστρώναμε σ’ένα πανί ή προπαντός άμα ήτανε χειμώνας τον βαστούσανε στο στήθος για να ζεσταθεί να ανοίξει. Τ’ απλώναμε σ’ένα πανί  καθαρό το σπόρο, κι αυτός γινότανε ένα μικρό-μικρό σκουληκάκι. Στην αρχή που δεν μπορούσε φάει παχύ φύλλο, του ρίχναμε τα πιο λεπτά φυλλαράκια από τη μουριά, και σιγά-σιγά πιο μεγάλα φύλλα. Άνοιγενε, μεγάλωνε. Είχαμε μεγάλες σανίδες, μεγάλες πόρτες, καλαμωτές τις λέγαμε, από καλάμια, και τα αραιώναμε, γιατί πλήθαινε, μεγάλωνε, χόντραινε. Τα μοιράζαμε σε περισσότερα, πολύ περισσότερα (Σημ. σε περισσότερες καλαμωτές), για να απλώσουνε. Γιατί άμα ήταν πολλά μαζί «έβραζαν» και ψόφανε. Το αραιώνανε κάθε μέρα. Το ταϊζανε.  Έκανε ένα θόρυβο όμορφο «φρρρρ».  Ήταν πολύ όμορφα. Και μύριζε ωραία.  Άμα έμπαινες στο σπίτι που το ‘φτιαχνε μύριζε. Μετά μας απαγορεύαν οι γειτόνοι, να μην τηγανίζουμε ψάρια, να μην ανάβουμε το ξυλόφουρνο γιατί θα ψοφήσει, να μην έχουμε κακές μυρωδιές γιατί δεν τ’άντεχε ο σκώληκας.  Άμα τύχαινε να ψοφήσει γίνονταν φασαρίες... ψόφησες μου το μετάξι, γιάντα μαγείρεψες, γιάντα άναψες το φούρνο.  

      Όταν έφτανε η ώρα να πλέξει το κουκούλι, ο σκώληκας έκανε σάλια. Βρίσκαμε φύλλα από χαρουπιά και μέσα στο χαρουπόφυλλο έκανε το κουκούλι, ή από θάμνους, απο αχινοπόδια, από γούβουρα, που λέγαμε ένα χόρτο. Το στρώναμε γύρω γύρω στο κάθε τραπέζι κι αυτό πήγαινε σιγά σιγά και τρύπωνε κι έκανε το κουκούλι. Ωραίο πράγμα, πάρα πολύ ωραίο ήτανε. Μετά όταν δεν υπήρχε άλλο πια, το αφήναμε καμπόσες μέρες για να σταθεροποιηθεί.  Μετά τα βγάζαμε και μύριζε ωραία το φύλλο.  Κουκούλια μεγάλα, ωραία. Και τα πηγαίνανε στον ήλιο για να ψοφήσει ο σκώληκας μέσα (Σημείωση: σκεπασμένα με πανί για να μην υπάρχει άμεση έκθεση στον ήλιο. Τα νεώτερα χρόνια κάποιοι τα έβαζαν για λίγη ώρα στον οικιακό φούρνο, αλλά συχνά προκαλούσαν υποβάθμιση του μεταξιού, καθώς αποτύγχαναν να διατηρήσουν ήπια θερμοκρασία. Συνεπώς η ασφαλέστερη μέθοδος παραμένει η παραδοσιακή, με το άπλωμα στον ήλιο. Η πληροφορια αυτή προέρχεται από συζητήσεις που έγιναν στον Κρούστα).

      Άμα ηθέλανε να κάνουν κι άλλο μετάξι, αφήναμε δυο τρία καλά κουκούλια που μας αρέσανε και βγαίναν από μέσα πεταλούδες. Από σκούληκα έβγαινε πεταλούδα. Αυτές τις πεταλούδες τις βάζαμε πάλι σ’ένα πανί και ζευγαρώνανε και κανάνε πάλι σπόρο. Κι αυτόν το σπόρο τον αφήναμε πάλι ορισμένες μέρες και μετά άνοιγε πάλι από μόνο του και κάναμε δίφορο μετάξι, δυό φορές το χρόνο. Αυτό το δίφορο δεν είχε τόση αντοχή όπως το πρώτο.

      Μετά πηγαίναμε στη σβίγα (Σημείωση: τύπος μεγάλης ανέμης που γύρω τυλιγόταν το μετάξι).  Ήταν ένα μεγάλο καζάνι με φωτιά από κάτω και βάνανε νερό κι έβραζε και ρίχνανε μέσα τα κουκούλια. Ξέρανε πόση ώρα έπρεπε να ζεσταθούν, και μετά τα ανακατεύανε και μπερδεύονταν όλες οι κλωστές στην άκρη του ξύλου.  Ήτανε πάρα πολύ ωραίο.  Ήτανε μια πολύ μεγάλη σβίγα και τυλίγαμε το μετάξι. Η σβίγα που υπάρχει στην έκθεση στον Κρούστα είναι μικρή. Η σβίγα που χρησιμοποιούσαν παλιά στα χωριά είχε διπλάσιο περίπου μεγέθος.  Μετά βγάζαμε το μετάξι από τη σβίγα και το κάναμε στρουμπί. Στρουμπιά τα λέγαμε. Αυτό το πράγμα που βγάναμε από τη σβίγα (Σημείωση: την κούκλα των μεταξωτών ινών) το  τυλίγανε πολλές φορές για να μικράνει, το διπλώνανε στη μέση μια φορά, το ξαναδιπλώνανε δεύτερη φορά και στο τέλος το στρίβανε και γινότανε στριφτό και το δένανε από την απάνω μεριά με φίογκο με άλλο μετάξι και το κρεμούσανε για να στεγνώσει (Σημείωση: στη σκιά, όχι σε άμεση έκθεση στον ήλιο).  Άλλη έκανε πέντε στρουμπιά, άλλη δύο, άλλη ένα, γιατί δεν είχε πολύ μετάξι, άλλη δέκα. Το ένα στρουμπί μπορεί να ήτανε και μισό κιλό. Για να φτιάξουν πανί μιτώναν δύο κλωστές σε κάθε μιτάρι. Άμα θέλανε κάτι άλλο, μονότριχο το λέγανε, βάζανε μια κλωστή.  Στην κατοχή τα υφαίνανε κουστούμια. Άμα είχες κανένα άνθρωπο να σπουδάζει, δεν είχαμε ρούχα και τα δίνανε (σημ. το μεταξωτό πανί) στο ράφτη και τα έραβε κουστούμια, πουκάμισα, φορέματα για τις γυναίκες, μπολίδια. Μπολίδια του χαλιού με κρόσια που τα βάνανε μετά.